“F” for Climate Change: Flight

ပျံသန်းခြင်း

အယ်လီရာ လို့အမည်ရတဲ့ ချွန်ထက်နေတဲ့တောင်ပံတွေနဲ့အတူ ပြောင်ချောပြီး ဖြူဖွေးစွတ်နေတဲ့ လေယာဥ်ဟာ နောက်ဆုံးပေါ် F-16 လေယာဥ်ဒီဇိုင်းနဲ့ဆင်ပြီး ပင်လယ်ငှက်တစ်ကောင်လိုပါပဲ။ သူ့မှာ တောင်ပံတွေကို ကန့်လန့်ဖြတ်တပ်ဆင်ထားတဲ့ ဝင်ရိုးတွေပေါ်မှာ နံရံကပ်ပန်ကာလိုလည်တဲ့ လေဒလက်လေးခုပါရှိပါတယ်။ ကျွန်မ လေယာဥ်ခေါင်းခန်းထဲမှာ ရှိနေပါတယ်။ ကျွန်မရဲ့ နည်းပြ ဗင့်မော်ကင် က လေယာဥ်လီဗာကို ဖြည်းဖြည်းချင်းဆွဲဖို့ ကျွန်မကို သင်ကြားပေးနေပါတယ်။ ထိုအချိန်မှာ လေဒလက်လေးခုက စတင် လည်ပတ်လာပြီး လေယာဥ်ခေါင်းခန်းရဲ့ ကြမ်းပြင်တွေတုန်လာပါတယ်။ ကျွန်မတို့ရှေ့မှာမြင်နေရတဲ့ လေယာဥ်မောင်းလေ့ကျင့်ရာဖန်သားပြင်ပေါ်က မြေပြင်မြင်ကွင်းဟာလည်း လေယာဥ်မြင့်တက်လာခြင်းနဲ့အတူ တဖြည်းဖြည်း ပျောက်ကွယ်လာပါတော့တယ်။

“ကျွန်တော်တို့ စတင်ပျံသန်းပါပြီ” လို့ မော်ကင် က တက်ကြွစွာအော်ပြောလိုက်ပါတယ်။ ကျွန်မ လီဗာကို ဖြည်းဖြည်းချင်းပြန်ချလိုက်တဲ့အခါမှာ ‌ရှေ့ကလည်နေတဲ့ လေဒလက်တွေ ရပ်သွားပြီး အနောက်ဘက်က လေဒလက်တွေပဲ လည်ပတ်ပါတော့တယ်။ ကျွန်မတို့အခု အရှေ့ဘက်တည့်တည့် ဗားမောက်ပြည်နယ်ရဲ့ ဘာလင်တန်မြို့မှာရှိတဲ့ ချန်ပလိန်းရေကန်ကြီးဆီကို ဦးတည်ပျံသန်းနေတာပါ။ မော်ကင် က ကျွန်မလေယာဥ်မောင်းနေပုံကို ချီးကျူးပြီး မကြာခင်ဘဲ မြေပြင်နဲ့ပြန်နီးလာတာကြောင့် ကျွန်မ လေယာဥ်ဦးကို ပြန်မော့ဖို့ လီဗာကို ဆွဲတင်လိုက်ပါတယ်။ ကျွန်မ လေ့ကျင့်ရာဖန်သားပြင်ပေါ်က ဦးတည်ရာကို ရေကန်ဆီသို့ သေချာလှည့်လိုက်ပြီး ရေကန်ရဲ့ရေပြင်ပေါ်မှာ ညင်သာစွာ ပျံသန်းလိုက်ပါတယ်။ ထို့နောက် ကျွန်မ စိတ်တိုင်းကျ မောင်းပြီးချိန်မှာပဲ လေယာဥ်ပြန်ဆင်းဖို့ အချိန်ရောက်လာပါတော့တယ်။ ကျွန်မ လေယာဥ်ကို အလျင်စလို ပြန်လှည့်လိုက်ချိန်မှာ လေယာဥ်ပြန်ကွေ့သွားပုံဟာ လက်တွေ့မှာ တကယ့်လေယာဥ်အစစ် မောင်းနေရသလို ခံစားချက်ပါပဲ။ မြေပြင်ပေါ်ဆင်းသက်နေချိန်မှာပဲ လေယာဥ်ရုတ်တရက် လှုပ်ခါသွားပြီး ကားပါကင်အဆောက်အအုံနဲ့ ဝင်တိုက်ခါနီး ဖြစ်ခဲ့ပေမယ့် အောင်မြင်စွာ ဆင်းသက်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ လေယာဥ်မောင်းခန်းထဲက ပြန်ထွက်လာချိန်မှာတော့ ကျွန်မခေါင်းတစ်ခုလုံး မူးနောက်နေတာပါပဲ။

ထို အယ်လီရာလေယာဥ်တစ်ခုလုံးကို လျှပ်စစ်နဲ့ လည်ပတ်စေပါတယ်။ ဟော်ကီကစားသမားဟောင်း ကိုင်ကလက် ပိုင်ဆိုင်တဲ့ ၂၀၁၇ ခုနစ်မှာ ထူထောင်ထားတဲ့ ဘီတာကုမ္ပဏီက ထုတ်လုပ်ထားတာဖြစ်ပါတယ်။ (ကလက် က ဟားဗတ်တက္ကသိုလ်မှာ စက်မှုအင်ဂျင်နီယာအထူးပြုနဲ့ ဘွဲ့ကြိုတက်ခဲ့ပြီး လေယာဥ်တစ်စင်းကို မော်တော်ဆိုင်ကယ်တစ်စီးကဲ့သို့ မောင်းနှင်နိုင်ခြင်း ဆိုတဲ့ သုတေသနစာစောင်ကို ရေးသားခဲ့ပါတယ်။) ဘီတာကုမ္ပဏီက ဘာလင်တန်လေဆိပ် လေယာဥ်များသိုလှောင်ရုံကနေ အထင်းသားမြင်နေရတဲ့ ယူပုံသဏ္ဌာန်အဆောက်အအုံဖြစ်ပါတယ်။ တစ်နေ့ ကျွန်မသွားရောက်လည်ပတ်ချိန်မှာတော့ ထိုလေယာဥ်သိုလှောင်ရုံထဲမှာ လေယာဥ်တွေအမြောက်အများ ရပ်နားထားပြီး အယ်လီရာလေယာဥ်လည်း တစ်စင်းအပါအဝင်ဖြစ်ပါတယ်။ တခြား အယ်လီရာအမည်ရ လေယာဥ်တစ်စင်းလည်း ရပ်နားထားပါတယ်။ ထိုအယ်လီရာက ဘန်တွန်ဗေး ကနေ ဗားမောက်ကို အကြိမ်ပေါင်းများစွာ ပျံသန်းမှုစမ်းသပ်ထားတဲ့ လေယာဥ်ပါ။ ကလက် ကိုယ်တိုင်လည်း ထိုစမ်းသပ်ပျံသန်းမှုတွေမှာ ပါဝင်ခဲ့ပါတယ်။

ကျွန်မတို့ လေယာဥ်မောင်းလေကျင့်ရာအခန်းရဲ့ အပေါ်ထပ် အစည်းအ‌ဝေးခန်းမထဲမှာ ထိုင်နေကြပါတယ်။ လေယာဥ်သိုလှောင်ရုံကိုလည်း အပေါ်စီးကနေ မြင်နေရပါတယ်။ “စမ်းသပ်ပျံသန်းမှု ခရီးစဥ်တစ်ခုချည်းစီက မိုင်ပေါင်း၁၈၀ခန့် ရှိတယ်။” လို့ ကလက်က ပြောပါတယ်။ ကလက်က ထပ်ရှင်းပြပါတယ်။ စပ်ဆနာ ကရာဗန် ဆိုတဲ့လေယာဥ်က အယ်လီရာလေယာဥ်အနောက်ကနေ တောက်လျှောက်လိုက်ပြီး ပျံသန်းမှုကို လိုက်စစ်ဆေးပါတယ်။ အယ်လီရာလေယာဥ် တစ်ကြိမ်ပျံသန်းတိုင်း လျှပ်စစ်စွမ်းအင်ဖိုး ဒေါ်လာ၂၀ခန့်လောက် ကုန်ကျတယ်လို့ ကလက်က ခန့်မှန်းပြောဆိုပါတယ်။ အကွာအဝေးအတူတူပျံသန်းမှုမှာပဲ စပ်ဆနာလေယာဥ်ကတော့ လောင်စာဆီဖိုး ဒေါ်လာ ၆၀၀ နီးပါးလောက် ကုန်ကျပါတယ်။

“ဒါ ကျွန်တော် ပြောချင်တဲ့ အကြောင်းအရာပါပဲ” လို့ ကလက်က ဆက်ပြောပါတယ်။ “တကယ်တမ်းတော့ ဒီကိစ္စရပ်၂ခုမှာ ကျွန်တော်တို့ ပေးချေလိုက်ရတဲ့ စွမ်းအင်ပမာဏရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်တွေအကြောင်းပါ။ ခြားနားချက်က လိုအပ်တဲ့စွမ်းအင်ပမာဏကို ငွေကြေးနည်းနည်းဖြင့် အကျိုးရှိရှိအသုံးချနိုင်ခြင်းနဲ့ ‌‌‌‌‌ငွေကြေးအမြောက်အမြားပေးပြီး သုံးစွဲလိုက်ရခြင်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။”

လောင်ကျွမ်းအင်ဂျင်စက်တွေ အသုံးပြုခြင်းနဲ့ ယှဥ်လိုက်ရင် လျှပ်စစ်မော်တာတွေအသုံးပြုခြင်းက ပိုပြီး အကျိုးများစေပါတယ်။ တူညီတဲ့စွမ်းအင်အသုံးပြုမှုမှာပဲ လျှပ်စစ်ကားတွေက ပုံမှန်အင်ဂျင်ကားတွေထက် ခရီး၂ဆလောက် သွားနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် လျှပ်စစ်လေယာဥ်တွေရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတစ်ခုကတော့ ဘက်ထရီအလေးချိန်စီးတာပါပဲ။ (ဂျက်လေယာဥ်တွေလည်း အလေးချိန်စီးပေမယ့် အင်ဂျင်လောင်ကျွမ်းသွားတဲ့အခါမှာ လေယာဥ်အလေးချိန်က လျော့ကျသွားတာမျိုးရှိပါတယ်။)

ဒါပေမယ့် အယ်လီရာလေယာဥ်တွေက နည်းပညာ တဟုန်ထိုး တိုးတက်လာခြင်းရဲ့ ပြယုဥ်ပါပဲ။ ဘီတာကုမ္ပဏီကလည်း လေကြောင်းကုန်ပစ္စည်းသယ်ဆောင်‌‌ရေးအတွက် အမေရိကန်အစိုးရဗဟိုလေကြောင်းဌာန (Federal Aviation Administration) ရဲ့ ခွင့်ပြုချက်ရထားပြီး၊ UPS (United Parcel Service) ကုမ္ပဏီမှလည်း အယ်လီရာလေယာဥ်အစင်းပေါင်း ၁၅၀ အမှာလက်ခံထားပြီး ဖြစ်ပါတယ်။ ခရီးသည်သယ်ဆောင်တဲ့ လျှပ်စစ်လေယာဥ်တွေ ဆောက်လုပ်တဲ့လုပ်ငန်းခွင်မှာလည်း အလုပ်သမားဦးရေ မြင့်တက်လာနေပါတယ်။ ဝါရှင်တန်အခြေစိုက် အယ်ဗီရေးရှင်း လေယာဥ်ကုမ္ပဏီကလည်း အယ်လစ် လို့ အမည်ရတဲ့ ခရီးသည်၉ယောက်မျှ တင်နိုင်တဲ့ အသေးစား လျှပ်စစ်လေယာဥ် စမ်းသပ်ထုတ်လုပ်မှုတွေ ပြုလုပ်နေပါတယ်။ မက်ဆာချူးဆက် အခြေစိုက် ကပ်အဲလ် လေကြောင်းကုမ္ပဏီကလည်း အဲလစ် အစင်းပေါင်း ၇၅စင်းလောက် ဝယ်ယူဖို့ စီစဥ်ထားတယ်လို့ ထုတ်ပြန်ပါတယ်။ နယူးယောက်ပြည်နယ် အယ်ဘီနီမြို့မှာရှိတဲ့ ဝိုက် အီလက်ထရစ် လေကြောင်းကုမ္ပဏီကလည်း ခရီးတိုပျံသန်းတဲ့ ဗြိတိန်ထုတ်ဂျက်လေယာဥ် BAe 146 အမျိုးအစားတွေကို လျှပ်စစ်စွမ်းအင်သုံးလေယာဥ်တွေအဖြစ် ပြောင်းလဲဖို့ စီစဥ်နေကြပါတယ်။ “၂၀၂၆ ကစပြီး ခရီးတိုပျံသန်းတဲ့ လေယာဥ်တွေအားလုံး ဓာတ်‌ငွေ့ထုတ်လုပ်မှု သုညအမှတ် ရောက်ပြီ” လို့ ဝိုက်လေကြောင်းကွန်ရက်က ကြေညာချက်ထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။

ဘာသာပြန် - ရွှေသင်း

Climate Change from A to Z (Elizabeth Kolbert)

“E” for Climate Change: Electrify Everything

လျှပ်စစ်ဖြင့် အရာရာလည်ပတ်ခြင်း

ထပ်ပြီး ဆက်ပြောရအောင်ပါ။ ဒီတစ်ခါတော့ ခံစားချက်အတိုင်း ပြောမှာဖြစ်ပါတယ်။

BIWF2 ဆိုတာ ရုတ်ကျွန်းနဲ့ ၁၅မိုင်လောက်ဝေးတဲ့ အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာထဲမှာ ထိုးထွက်နေတဲ့ လေရဟတ်တိုင် ရဲ့ အမည်ဖြစ်ပါတယ်။ ထိုလေရဟတ်တိုင်က အမြင့်ပေ ၆၀၀ ရှိပြီး ဝါရှင်တန်ကျောက်တိုင်ထက်တောင် ပိုမြင့်ပါတယ်။ လေရဟတ်တိုင်ရဲ့ အသွားတစ်ခုချည်းဆိုရင်ပဲ ပေ၂၀၀ကျော်လောက် ရှည်ပါတယ်။ ကျွန်မ အဲ့ဒီ လေရဟတ်တိုင်တွေရှိတဲ့ နေရာကိုပဲ သီးသန့်ရောက်တဲ့ လှေတစ်စင်းပေါ်မှာ ရှိနေပါတယ်။ လှေမောင်းတဲ့သူက ပဲ့ကို သေချာထိန်းပြီး လေရဟတ်တိုင်တွေကို မတည်ထားတဲ့ အလွန်မာကျောတဲ့ အောက်ခြေခုံ သတ္တုစဥ်ကြီး အနီးကိုရောက်အောင် လှေကို မောင်းနှင်ပါတယ်။ အလွန်ကြီးမားတဲ့ လေရဟတ်ရဲ့အသွားတွေက ကျွန်မတို့လှေရဲ့ အပေါ်ဘက်တည့်တည့်မှာပဲ စည်းချက်ကျကျ လည်ပတ်နေပါတယ်။ ထိုအသွားတွေရဲ့ အလွန်ကျယ်လောင်ပြီး မြန်ဆန်တဲ့ လေတိုးဝင်တဲ့အသံတွေဟာ ကျွန်မအတွက်တော့ တကယ့်ကို အဆန်းတကြယ်ပါပဲ။ ဤအတွေ့အကြုံက စိတ်လှုပ်ရှားစရာလည်းကောင်းသလို အနည်းငယ်လည်း ထိတ်လန့်ကြောက်ရွံမှု ဖြစ်စေပါတယ်။ ထိုလည်နေတဲ့ လေရဟတ်တိုင်ရဲ့ ကြီးမားတဲ့အသွားတွေက လှေရဲ့အနီး အောက်ဘက်ကို ရွေ့လာပြီဆိုရင် လှေပေါ်ကလူတွေက ပင်လယ်ငှက်ကြီးတစ်ကောင် ကုန်းပတ်ပေါ်မှာ လာနားတော့မလိုမျိုး ရင်တုန်ထိတ်လန့်စွာနဲ့ အော်ဟစ်ကြပါတယ်။

BIWF2 ရဲ့ ပင်လယ်ပြင်အကွာအဝေးမိုင် (nautical mile) တဝက်လောက်မှာ အလားတူ လေရဟတ်တိုင်တစ်တိုင်ရှိပြီးတော့ တောင်ဘက်မှာတော့‌ နောက်ထပ် လေရဟတ်၃တိုင် ရှိပါတယ်။ ထိုလေရဟတ်တိုင်တွေ အကုန်လုံးကို Block Island Wind Farm လို့အမည်ရတဲ့ အမေရိကန်နိုင်ငံရဲ့ ပထမဆုံး ပင်လယ်ပြင် လေအားသုံး လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေး လုပ်ငန်းကြီးမှထုတ်တဲ့ တာဘိုင်တွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ထပ်မံပြီး မက်ဆာချူးဆက် ကနေ မြောက်ဘက် ကယ်ရိုလိုင်းနား အထိ အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက် တစ်ဒါဇင်ထက်ကျော်တဲ့ လေအားသုံး လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေး စီမံကိန်းတွေ ပြုလုပ်ဖို့လည်း အစီအစဥ် ချထားပါတယ်။ ထိုစီမံကိန်းမှာ အသုံးပြုမယ့် တာဘိုင်တွေနဲ့ ယှဥ်လိုက်ရင် BIWF2 က အလွန်သေးပြီး အားနည်းသယောင်တောင် ရှိသွားပါတယ်။

ကျွန်မ BIWF2 ရဲ့ လေရဟတ်အသွားတွေကို ‌ငေးကြည့်နေရင်း အနာဂတ်ကို ‌ရူမြင်နေရသလိုမျိုး မျှော်လင့်ချက်ခွန်အားတွေနဲ့ ပြည့်နေတဲ့ နောင်တချိန်ကာလကို မြင်ယောင်လာပါတယ်။ BIWF2 ဆိုတဲ့ ဒီလေရဟတ်တိုင်ကြီးဟာ လူတွေရဲ့ စိတ်ထဲအတွေးထဲက ကြီးကျယ်ထူးခြားတဲ့ အရာမှန်သမျှဟာ လက်တွေ့ အကောင်အထည်ဖော်နိုင်တယ်ဆိုတဲ့ ပြယုဥ်တစ်ခုလိုပါပဲ။

၁၉၉၂ ခုနစ် မြေကမ္ဘာထိပ်သီးအစည်းအဝေး (Earth Summit) ကျင်းပတဲ့နှစ်မှာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ဗန်ဒဘီ (Vindeby) လို့ခေါ်တဲ့ လေအားသုံးလျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေး လုပ်ငန်းတစ်ခုတည်းသာ ရှိပါတယ်။ ဒိန်းမတ်နိုင်ငံရဲ့ လော့လန်းကျွန်းပေါ်မှာ တည်ရှိပြီး တာဘိုင်၁၁ခုတည်းနဲ့ တည်ဆောက်ထားတာကြောင့် လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်နိုင်တဲ့ ပမာဏက လက်ရှိ BIWF2 နဲ့ယှဥ်ရင် အလွန်နည်းပါတယ်။ ယနေ့မှာတော့ ကမ်းလွန်ပင်လယ်ဒေသတွေမှာ လေရဟတ်တိုင်ကွင်းပြင်တွေရှိလာပြီး အများစုကတော့ ဥရောပ နဲ့ တရုတ် ရေပိုင်နက်တွေမှာ ရှိပါတယ်။ ဟွန်းစီး၂ (Hornsea 2) လို့ခေါ်တဲ့ အကြီးဆုံး လေရဟတ်တိုင်ကွင်းပြင်ကတော့ အင်္ဂလန်ကမ်းရိုးတန်း မြောက်ပင်လယ်ဘက်မှာ တည်ရှိပါတယ်။ တာဘိုင်အလုံးရေ ၁၆၅ လုံးနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားပြီး လေရဟတ်တိုင်တွေ တစ်ပတ်လည်လိုက်ရင်ပဲ အိမ်တစ်အိမ်စာကို လျှပ်စစ်မီး တနေ့တာပမာဏ ပေးနိုင်တဲ့အထိ ထုထည်ကြီးမားပါတယ်။ Block Island Wind Farm နဲ့ ဟွန်းစီး၂ (Hornsea 2) ကို အရင်ကတော့ DONG လို့အမည်ရပြီး အခုနောက်ပိုင်း အောစတက် (Orseted) လို့အမည်ပြောင်းလိုက်တဲ့ ဒိန်းမတ်ရေနံနဲ့ သဘာဝဓာတ်‌‌ငွေ့ကုမ္ပဏီကြီး တစ်ခုတည်းက ပိုင်ဆိုင်ပါတယ်။ ဒီကုမ္ပဏီက အမှန်တော့ ၂၀၁၇ ခုနစ်မှာ ဖျက်သိမ်းလိုက်တဲ့ ဗန်ဒဘီ (Vindeby) လေအားသုံး လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းကို ပိုင်ဆိုင်ခဲ့တဲ့ ကုမ္ပဏီပါ။ တာဘိုင်အသုံးပြုမှု အရေအတွက် များလာလေလေ လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရာမှာ ကုန်ကျစရိတ် သက်သာလာလေလေ ဖြစ်တာကြောင့် လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀စုနှစ်အတွင်းမှာပဲ ကမ်းလွန်လေအားသုံး လျှပ်စစ်စျေးနှုန်းဟာ တစ်ဝက်တိတိကို ထိုးကျသွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ကုန်းမြေပြင်ပေါ်မှာလည်း လေအားသုံး လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းတွေ အများအပြား ထူထောင်လာကြပြီး လျှပ်စစ်စျေးနှုန်းတွေကလည်း သက်သာကျဆင်းလာပါတယ်။ ယနေ့အ‌ခြေအနေအရဆိုရင် ကမ္ဘာ့နေရာ အနှံ့အပြားမှာလည်း လေအားလျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေး၌ တာဘိုင်တပ်ဆင်တဲ့ ကုန်ကျစရိတ်ဟာ သဘာဝဓာတ်‌ငွေ့သုံး ဓာတ်အားပေးစက်တွေ လည်ပတ်နေတဲ့ ကုန်ကျစရိတ်ထက်တောင် စျေးနှုန်းသက်သာနေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒိန်းမတ်၊ အိုင်ယာလန် နဲ့ အ‌နောက်အိုကလာဟိုးမား လို လေတိုက်နှုန်း အရမ်းများတဲ့နေရာတွေမှာဆိုရင် လိုအပ်တဲ့ပမာဏထက်ကျော်ပြီး လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်နိုင်နေတာကြောင့် ထုတ်လုပ်သူတွေက သုံးစွဲသူတွေကို ဝယ်တဲ့ပမာဏထက်ပိုပြီး ပေးနေတာမျိုးတွေတောင် ရှိပါတယ်။

နေစွမ်းအင်သုံးလျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရေး ဆိုလာပါဝါ‌စျေးနှုန်းဟာလည်း အံ့မခန်းလောက်အောင် သက်သာကျဆင်းလာပါတယ်။ ၂၀၁၀ ခုနစ်မှစပြီး ဆိုလာစျေးနှုန်းဟာ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်လောက်အထိ ကျဆင်းသွားပါတယ်။ နိုင်ငံတကာစွမ်းအင်ဆိုင်ရာကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့အစည်း (International Energy Agency) အရ ဆိုလာစွမ်းအင်ဟာ စျေးအသက်သာဆုံး လျှပ်စစ်စွမ်းအင်အချို့ထဲမှ စွမ်းအင်တစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်ခံထားရပါတယ်။

ပြန်လည်ဖြည့်စွမ်းမြဲစွမ်းအင်တွေ အလျင်အမြန် စျေးနှုန်းသက်သာကျဆင်းလာခြင်းဟာ မကြာတော့တဲ့ အနာဂတ်မှာပဲ အမေရိကန်နိုင်ငံမှာရော ကမ္ဘာ့နေရာအရပ်ရပ်မှာပါ လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်မှုမှ လေထုညစ်ညမ်းခြင်းဒဏ်ကို အပြီးအပိုင် ကာကွယ်နိုင်တော့မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကယ်ရီဖိုးနီးယားပြည်နယ်မှာဆိုရင် လိုအပ်တဲ့ လျှပ်စစ်ပမာဏ မည်မျှမဆို မိနစ်အနည်းငယ်အတွင်းမှာပဲ အလျင်အမြန် ထုတ်လာနိုင်ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒိန်းမတ်မှာဆိုရင်လည်း လေပြင်းပြင်းတိုက်တဲ့နေ့တိုင်းမှာ လျှပ်စစ်ပမာဏ အမြောက်အမြား ထုတ်လုပ်လာနိုင်ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။

ဆိုတော့ လျှပ်စစ်ထုတ်လုပ်ရာမှာ ကာဗွန်ဓာတ်ငွေ့ထွက်လာမှု လုံးဝ ကင်းပသွားပြီလို့ စဥ်းစားလိုက်ရင်ပဲ တခြားသော အခွင့်အလမ်း အမြောက်အများ လမ်းပွင့်လာပါတယ်။ အင်ဂျင်အသုံးပြုနေတဲ့ စက်တွေ ကားတွေမှာ လျှပ်စစ်မော်တာတွေ အစားထိုး အသုံးပြုလာနိုင်ပြီး ဖန်လုံအိမ်အာနိသင်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လုပ်မှု ကင်းစင်လာပါမယ်။ အလားတူ ကုန်ကား၊ ဘက်စ်ကား၊ ဖယ်ရီကား နဲ့ ကုန်ပစ္စည်းရွေ့ကား စတာတွေ မှန်သမျှကို လျှပ်စစ်ပလပ်ခေါင်းသာ ထိုးလိုက်ရုံပါပဲ။ လောင်စာစွမ်းအင်အသုံးပြုမှု မှန်သမျှကို လျှပ်စစ်သုံး အပူပေးစက်တွေနဲ့ အစားထိုးပြီး ဂတ်စ်မီးဖိုတွေနေရာမှာလည်း လျှပ်စစ်သံလိုက်ဓာတ်အားသုံးမီးဖိုတွေ ပြောင်းလိုက်လို့ရပါပြီ။ တက်နိုင်သမျှ လျှပ်စစ်စွမ်းအင်သာ ပြောင်းသုံးလိုက်ပါ။ အရာရာကို လျှပ်စစ်နဲ့ လည်ပတ်လို့ ရနေပါပြီ။

ဘာသာပြန် - ရွှေသင်း

Climate Change from A to Z (Elizabeth Kolbert)

"D" for Climate Change: Despair

မျှော်လင့်ချက် ပျက်သုဥ်းခြင်း

မျှော်လင့်ချက်ပျက်သုဥ်းပြီး စိတ်ပျက်လက်ပျက်ဖြစ်နေခြင်းဟာ အလုပ်မဖြစ်ပါဘူး။ ဘုရားလည်းမကြိုက်တဲ့ ပြစ်မှုတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။

ဘာသာပြန် - ရွှေသင်း

Climate Change from A to Z (Elizabeth Kolbert)

Ques to Phra Paisal Visalo

SENS 2025 သင်တန်းရဲ့ လေ့လာရေးခရီးစဥ်တစ်ခုမှာ ဘုန်းတော်ကြီး ပရာပိုက်စာ နှင့် ကျွန်မတို့ နိုင်ငံအနှံ့မှလူငယ်များ ဆုံခွင့်ရခဲ့ပြီး လူငယ်များ၏မေးခွန်းအသီးသီးကို ဘုန်းတော်ကြီး ပရာပိုက်စာ က စိတ်ရှည်လက်ရှည် ဖြေကြားပေးခဲ့ပါတယ်။ ဒီဆွေးနွေးသင်ယူမှုကို ၂ချိန်ခွဲပြီး ပြုလုပ်ခဲ့တဲ့အတွက် ၆နာရီကြာ အချိန်ယူခဲ့ပါတယ်။ ကျွန်မ မှတ်မိသလောက် နားလည်သဘောပေါက်သလောက် ပြန်ရေးပါတယ်။

အရင်ဆုံး ဘုန်းတော်ကြီး ပရာပိုက်စာရဲ့ ကိုယ်ရေးအကျဥ်းကို မိတ်ဆက်လိုတဲ့အတွက် ကျွန်မ ဒီစာစုကို ဘာသာပြန်ဖော်ပြလိုက်ပါတယ်။ https://pasukato.org/phra-paisal-visalo/

ပရာပိုက်စာ သည် ၁၉၅၇ မေလ ၁ ရက်နေ့တွင် ဘန်ကောက်မြို့၌ မွေးဖွားကြီးပြင်းခဲ့ပါတယ်။ အထက်တန်းကို သမားဆက်ကောလိပ်ကျောင်းတွင် တက်ရောက်ခဲ့ပြီး သမားဆက်တက္ကသိုလ် Liberal Arts ဌာန၌ သမိုင်းမေဂျာနဲ့ ဘွဲ့ကြိုပြီးမြောက်ခဲ့ပါတယ်။ ပရာပိုက်စာ သည် ထိုင်းနိုင်ငံရေးအကြောင်းကို စိတ်၀င်စားသူဖြစ်ပါတယ်။ အထက်တန်းကျောင်းသားဘ၀၌ ၁၉၇၃ အောက်တိုဘာ ၁၄ ထိုင်းနိုင်ငံတော်လှန်ရေး အရေးအခင်းမှာ ပါ၀င်ခဲ့ပါတယ်။ နောက်ပိုင်း ၁၉၇၆ အောက်တိုဘာ ၆ ရက်နေ့ ကျောင်းသားအ‌ရေးအခင်းကို ထိုင်းစစ်တပ်က အစုလိုက်အပြုံလိုက် ပစ်သတ်ဖြိုခွင်းမှုအတွင်း အကြမ်းမဖက်တော်လှန်နည်းဖြင့် အစာအငတ်ခံဆန္ဒပြမှုတွင် ထပ်မံပါဝင်ခဲ့ပါတယ်။

ထိုပါ၀င်မှုကြောင့် သမားဆက်တက္ကသိုလ်အတွင်း ဖမ်းဆီးခံရခဲ့ပါတယ်။ ‌၃ရက်အကြာမှာ ပြန်လွတ်လာပြီးနောက် Coordinating Group for Religious in Society လို့ခေါ်တဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းအတွင်း ဘာသာ‌ရေးရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်သောအဖွဲ့ကို ၁၉၇၆ ခုနစ်မှ ၁၉၈၃ ခုနစ်အတွင်း ဦးဆောင်ခဲ့ပါတယ်။ သူရဲ့အဓိကလှုပ်ရှားမှုများကတော့ နိုင်ငံ‌ရေးအကျဥ်းသားများအတွက် လူ့အခွင့်အ‌ရေး ဆောင်ရွက်ချက်များဖြစ်ပါတယ်။ ထိုကြိုးပမ်းမှုတွေက ၁၉၇၆ အောက်တိုဘာ ၆ ရက် ထိုင်းစစ်တပ်ရဲ့ ဖြိုခွင်းမှုအတွင်း ဖမ်းဆီးခံလိုက်ရတဲ့‌ ကျောင်းသား၃၀၀၀ကို ထိုင်းအစိုးရက လွတ်ငြိမ်းခွင့်ပေးလိုက်မှုအပေါ် များစွာသက်ရောက်မှုရှိပါတယ်။

တက္ကသိုလ်ဒုတိယနှစ်မှ ကျောင်းပြီးတဲ့အချိန်ထိ Coordinating Group for Religious in Society ဆိုတဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းအတွင်း ဘာသာ‌ရေးရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်သောအဖွဲ့အတွင်း ၇နှစ်ကြာ ဦးဆောင်ပါဝင်ခဲ့ပြီး စိတ်ဖိစီးမှုဒဏ်များ ခံစားခဲ့ရပါတယ်။ ဒါကြောင့် လူ့ဘောင်မှ ခေတ္တအနားယူသည့်အနေဖြင့် သာသနာ့ဘောင်အတွင်း ၃လမျှ ရဟန်းခံဖို့အတွက် အစီအစဥ်ချခဲ့ပါတယ်။ ထိုအတောအတွင်း တရားဓမ္မလုပ်ငန်းစဥ်များ၌ ကိုယ်ပိုင်ကျင့်ကြံအားထုတ်နိုင်မှုကို သိသိသာသာ သတိထားမိလာပြီး ဗုဒ္ဓရဲ့ လမ်းစဥ်နှင့်ကျင့်စဥ်များအပေါ် ပိုမိုသက်၀င်ယုံကြည်ခဲ့ပါတယ်။ ထို့နောက် ပရာပိုက်စာ သည် ရဟန်း၀တ်ဘ၀ကို ဆက်လက်ခံယူဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်ပြီး ယခုတိုင်ဆို ဝါတော် ၃၁နှစ်ခန့် ရှိပြီဖြစ်ပါတယ်။

ပရာပိုက်စာ သည် ၁၉၈၃ ခုနစ်တွင် ဘန်ကောက်မြို့ ၀ပ်သွန်နပခွန်ကျောင်းတွင် ပဉ္စင်းခံခဲ့ပြီး ချရာပွန်သို့ မပြောင်းမှီ ၀ပ်စနန်နိုင်တွင် ဘုန်းတော်ကြီး လပ‌ရော်တန်ဂျစ်တာစုပို ထံ၌ တရားအားထုတ်မှုကို လေ့လာသင်ယူခဲ့ပါတယ်။ တရားအားထုတ်မှုကို လွန်ပရောခန်ခမ်းစူ၀မ်နို နှင့်အတူ ၃နှစ်တာ သင်ယူခဲ့ပြီးနောက်တွင် ထိုဘုန်းကြီးနှင့်အတူ လူမှုအဖွဲ့အစည်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး လုပ်ဆောင်ချက်များတွင် ပါ၀င်ကူညီခဲ့ပါတယ်။

လက်ရှိမှာတော့ ပရာပိုက်စာ သည် ၀ပ်ပါစုကတို ဘုန်းကြီးကျောင်းရဲ့ ကျောင်းထိုင်ဖြစ်ပြီးတော့ ၀ပ်ဟာ၀မ်(ဖုလွန်)တွင် အများအားဖြင့် သီတင်းသုံးလေ့ရှိပြီး သစ်တောများထိန်းသိမ်းစောင့်‌ရှောက်ရေးအတွက် ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါတယ်။

အမေးအဖြေ

မေး။ မှန်ကန်တဲ့အမြင်မျိုး/အတွေးမျိုး ကို ဘယ်လိုရွေးချယ်လို့ ရနိုင်ပါသလဲ။

ဖြေ။ ကောင်းမွန်တဲ့အရာတွေအပေါ် လက်ခံယုံကြည်ပါ။ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်ရဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့အရာ၊ တခြားသူတွေရဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့အရာတွေ အပေါ်မှာ တန်ဖိုးထားပါ။ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်လည်း ပျော်ရွှင်မှုရအောင်လုပ်ပါ၊ တခြားသူတွေကိုလည်း ဒီပျော်ရွှင်မှုကို ဝေမျှပေးပါ။ ပျော်ရွှင်မှုက ကောင်းတဲ့အရာတွေကို ဖန်တီးပေးနိုင်ပါတယ်။ ကောင်းတဲ့အရာတွေဆိုတာက ကာယကံ၊ ဝစီကံ၊ မနောကံ ဆိုတဲ့ အပြုအမူ၊ အပြောအဆို၊ စိတ်နှလုံး ဒီကံ၃ပါးကို ထိန်းသိမ်းစောင့်‌တည်ခြင်းပဲ ဖြစ်တယ်။

‌ပျော်ရွှင်ဖို့ဆိုတာ ဘဝရဲ့အနှစ်သာရပဲ။ ပျော်ရွှင်မှုဆိုတာ ဘာလဲမသိရင် သင်ဘယ်လိုပျော်နိုင်မှာလဲ။ သင်ပိုပြီးတော့တောင် စိတ်ဆင်းရဲမှုတွေ ဖြစ်လာနိုင်တယ်။ စိတ်ဆင်းရဲမှုဆိုတာ သင့်ရဲ့စိတ်ထဲမှာ မကောင်းတဲ့အရာတွေ ‌ရောက်နေတာပဲဖြစ်တယ်။ စိတ်ဆင်းရဲရတဲ့အကြောင်း အရင်းအမြစ်က တခြားသူ၊ အပြင်ဘက်ဆီက လာတာမဟုတ်ဘဲ သင့်ရဲ့စိတ်ထဲမှာပဲ ရှိနေတာဖြစ်တယ်။

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်၂၀က တရုတ်စစ်တပ်ဟာ တိဘတ်နိုင်ငံထဲကို စစ်အင်အားနဲ့ အလုံးအရင်းဝင်ရောက်ပြီး တိဘတ်ဘုန်းတော်ကြီးတွေကို ဖမ်းဆီးခဲ့တယ်။ အစိုးရက ဘုန်းကြီးတွေကို ကွန်မြူနစ်ဝါဒီအကြောင်း သင်ကြားပို့ချစေလိုတဲ့အခါမှာ ဘုန်းတော်ကြီးတွေက ငြင်းဆိုခဲ့ကြတယ်။ အဲ့ထဲမှာ ဘုန်းတော်ကြီးတစ်ပါးဟာ အနှစ်၂၀ခန့် ဖမ်းဆီးထောင်ချခံရပြီး ပြန်လွတ်လာတဲ့အချိန်မှာလည်း အိန္ဒိယနိုင်ငံ ဓမ္မစာလာ ပြည်နယ်မှာ ရွေ့ပြောင်းနေထိုင်ခဲ့ရတယ်။ အဲ့ချိန်မှာ သူ့ကိုမေးကြတဲ့ မေးခွန်းတစ်ခုရှိတယ်။ အနှစ်၂၀ ထောင်ထဲမှာနေတဲ့ အချိန်အတောအတွင်းမှာ ဘယ်အရာကို အကြောက်ဆုံးလဲတဲ့။ သူပြန်ဖြေတာက “ငါထောင်တွင်းငြင်းပန်းနှိပ်စက်ခံနေရတဲ့အချိန်မှာ ငါရဲ့စိတ်က ဒီငြင်းပန်းနှိပ်စက်နေတဲ့သူတွေနဲ့ ဒီငြင်းပန်းနှိပ်စက်ခံနေရတဲ့အပေါ်မှာ နာကျည်းမုန်းတီးစိတ်ဝင်မိမှာကို အကြောက်ဆုံးပဲ” လို့ ဖြေပါတယ်။

“ဒီငြင်းပန်းနှိပ်စက်ခံရမှုမှာ ခန္ဓာကိုယ်ကိုပဲ နာကျင်အောင်လုပ်လို့ရမယ်၊ စိတ်ကို နာကျင်အောင်လုပ်လို့မရဘူး။ ဘယ်သူကမှ ကိုယ့်စိတ်ကို နာကျင်အောင်မလုပ်နိုင်ပါဘူး။ စိတ်ထဲနာကျင်ခံစားနေရတယ်ဆိုတာ ဒေါသဝင်လာလို့ပဲဖြစ်တယ်။ ဒေါသဆိုတာ မကောင်းတဲ့တရားပါ။ သင်က တစ်ယောက်ယောက်ကို မကောင်းတဲ့အရာတွေပြုလုပ်တော့မယ်ဆိုရင် အရင်ဆုံး အဲ့မကောင်းတဲ့စိတ်မွေးရတာ သင်ကိုယ်တိုင်ပါပဲ။ တကယ်လို့ သင်က သင့်ကိုယ်သင်ချစ်တဲ့သူဆို ဒီဒေါသစိတ်မျိုးမဖြစ်အောင်နေပြီး တခြားသူတွေကိုလည်း ‌ဒေါသမထွက်မိအောင်နေပါတယ်။ ဒီလိုနည်းနဲ့ ကောင်းမွန်မှန်ကန်တဲ့ အတွေးမျိုး၊ အပြုအမူမျိုးရအောင် နေထိုင်ပါတယ်” လို့ ဖြေပါတယ်။

သတိရှိခြင်းနဲ့ ကိုယ်ချင်းစာတရားထားခြင်းဟာ ဒေါသစိတ်နဲ့အမုန်းတရားမဖြစ်အောင် စိတ်ကိုစောင့်ထိန်းပေးပါတယ်။

သင့်ဘေးနားမှာ ခွေးတစ်ကောင်က လာဟောင်နေတာကို သင်က ဒေါသထွက်လိုက်ရင် သင့်ရဲ့စိတ်ထဲမှာ အရင်ဆုံး အဲ့စိတ်အနှောက်အယှက် ဖြစ်သွားရတယ်။ ဒါက စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်စေတဲ့အရာလား၊ သူ့ဘာသာဖြစ်နေတဲ့အရာလားဆိုတာ သင်ကိုယ်တိုင်ပဲ ရွေးချယ်ရမှာပါ။ ပျော်ရွှင်မှုဆိုတာကလည်း အဲ့လိုပါပဲ။ လူတွေက ပျော်ရွှင်တယ်ဆိုတာကို အစားကောင်းအသောက်ကောင်းတွေစားရတဲ့အခါ၊ ရုပ်ရှင်ကောင်းကြည့်ရတဲ့အခါ၊ စျေးဝယ်ထွက်တာ၊ ဂိမ်းကစားတာ စတာတွေကို ပျော်ရွှင်မှုလို့ ထင်ကြပါတယ်။ တကယ်တမ်းတော့ ပျော်ရွှင်မှုကို ပြင်ပအရာတွေကနေ မရှာဖွေဘဲ ကိုယ့်ရဲ့စိတ်အတွင်းထဲမှာပဲ ရှာဖွေသင့်ပါတယ်။

ပျော်ရွှင်မှုဆိုတာ လိပ်ပြာလေးတစ်ကောင်ဆိုရင် သင်သူ့နောက်ကို လိုက်ဖမ်းလေ သူကအဝေးကိုထွက်ပြေးလေ ဖြစ်သလိုပါပဲ။ ဒီပျော်ရွှင်မှုလိပ်ပြာလေးကို လိုက်ဖမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ သင်ပန်းခင်းကြီးတစ်ခုဖန်တီးလိုက်ရင် အဲ့လိပ်ပြာလေးတွေ ‌ရောက်လာပါလိမ့်မယ်။ ကောင်းမွန်တဲ့ အတွေးနဲ့ အပြုအမူတွေကိုသာ ကျင့်ကြံအားထုတ်ကြည့်ပါ။ ပျော်ရွှင်မှုဟာ သင့်ဆီရောက်လာပါလိမ့်မယ်။

ဒီလိုအဖြစ်အပျက်လိုပဲ ဆောက်လုပ်ရေးဧရိယာ အနီးမှာနေတဲ့ မိတ်ဆွေတစ်ယောက်က သူ့အတွေ့အကြုံတစ်ခုကို ပြောပြဖူးပါတယ်။ သူကနေ့တိုင်းနီးပါး ‌ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းထဲက မော်တာစက်နဲ့ မြေကြီးတူးသံတွေ၊ တူသံလွှသံတွေရဲ့ ဆူညံတဲ့အသံတွေ ကြားနေရတော့ သူတော်တော်လေး စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်လာပါတယ်။ ဆိုတော့ သူအဲ့အသံတွေကိုစပြီး အာရုံစူးစိုက်ရင်း စိတ်တည်ငြိမ်မှုရအောင် လုပ်ကြည့်တဲ့အခါမှာ အဲ့အသံတွေကို ‌ရော့ခ်ဂီတအပြင်းစား သီချင်းတစ်ပုဒ်လို ခံစားလာရပြီး သူ့ရဲ့စိတ်ထဲ တဖြည်းဖြည်း တည်ငြိမ်စပြုလာပါတော့တယ်။ ဆိုတော့ စိတ်ရဲ့နာကျင်ခံစားရမှုဆိုတာ အပြင်ဘက်ကအရာတွေ‌ကြောင့် မဟုတ်ဘဲ သင့်ရဲ့စိတ်အတွင်းထဲကပဲ ဖြစ်နေတဲ့အရာတွေပါ။

ကျရှုံးမှုဆိုတာကလည်း ထိုနည်းတူပါပဲ။ သင့်ရဲ့ ခံယူချက်နဲ့ပဲ ဆိုင်ပါတယ်။ ဒီကျရှုံးမှုကို ကောင်းတဲ့အမြင်ကနေ ရှုမြင်လိုက်ရင် ပိုပြီးသန်မာအောင်ပြုလုပ်ပေးတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေလို့ ယူဆလို့ရပါတယ်။

ဝေဖန်ခံရမှုမှာလည်း ဒီလိုပါပဲ။ ကောင်းတဲ့အတွေးအမြင်နဲ့ သုံးသပ်လိုက်ရင် ကျေးဇူးတင်ဖို့ကောင်းပါတယ်။ သင်ဝေဖန်ခံရတဲ့အချိန်မှာတော့ အဲ့ဒီနေ့ဟာ သင်ကံမကောင်းတဲ့နေ့လို့ တွေးကောင်းတွေးပါလိမ့်မယ်။ ဒီဝေဖန်သုံးသပ်မှုထဲက အကောင်းနဲ့အဆိုးကို သင်ခွဲခြားသိမြင်နိုင်အောင် ကြိုးစားကြည့်ပါ။ သင် အဖိုးတန်တဲ့အရာတစ်ခုကို ရှာဖွေတွေ့ရှိလာပါလိမ့်မယ်။

အဖြစ်အပျက်တစ်ခုမှာ မိုးရွာပြီးနောက်တစ်နေ့မနက်ခင်းလိုပေါ့။ လူတစ်ယောက်ဟာ သူလမ်းလျှောက်တဲ့အခါမှာ ကောင်းကင်ကြီးပြာလဲ့နေတာကို သတိထားမိပြီး စိတ်နှလုံးအေးချမ်းသွားတယ်။ နောက်လူတစ်ယောက်က ရွံ့ထူနေတဲ့လမ်းကိုကြည့်ပြီး အတော်လေး စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်သွားတယ်။ နောက်တတိယလူကတော့ ၂ခုလုံးကို သတိထားမိပြီး ကောင်းကင်ရဲ့ကြည်လင်မှူဆီကနေ ခွန်အားယူပြီး ရွံထူနေတဲ့လမ်းကို မြေဖို့ဖို့အတွက် စီစဥ်တယ်။ ဒီလိုမျိုးပဲ ကိုယ့်လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ ဖြစ်ပျက်နေတဲ့အရာတွေကိုလည်း တတိယလူလို ကျင့်ကြံအားထုတ်နိုင်ဖို့ အရေးကြီးတယ်။

မေး။ ဆိုတော့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုပဲအာရုံစိုက်ပြီးနေတယ်ဆိုတာ တခြားသောသူတွေကိုဂရုမထားခြင်းမဟုတ်ဘူး လို့ ဆိုလိုပါသလား။

ဖြေ။ ကိုယ့်ကိုယ်ဂရုစိုက်တယ်ဆိုရင် တခြားသူတွေကိုလည်း ဂရုစိုက်ဖို့ လိုအပ်တယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကျုပ်တို့ တယောက်နဲ့တယောက်ချိတ်ဆက်နေလို့ပဲ ဖြစ်တယ်။ သင်သူများကို ကူညီလေလေ သင်ကိုယ့်သင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲလာနိုင်လေလေပါပဲ။ သူများတွေကို ကူညီဖို့ ကြိုးစားကြည့်ပါ။ တခြားသူတွေရဲ့အသံကို ဂရုဏာစိတ်အပြည့်နဲ့ နားထောင်ကြည့်ပါ။ သင်ကိုယ်တိုင်လည်း ပြောင်းလဲလာပါလိမ့်မယ်။ သင့်ကိုယ်သင်ဂရုစိုက်ချင်ရင် တခြားသူတွေကို ဂရုစိုက်ကြည့်ပါ။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ သင်နဲ့ကျုပ်တို့ဆိုတာ ခွဲခြားလို့မရတဲ့ တစ်ခုတည်းသောအရာတွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

မေး။ သူငယ်ချင်းမိတ်ဆွေအစစ်ကို ဘယ်လိုရှာဖွေနိုင်ပါသလဲ။

ဖြေ။ တကူးတက လိုက်ရှာစရာမလိုပါဘူး။ သင်လျှောက်နေတဲ့ ဘဝလမ်းပေါ်မှာပဲ သင်သူငယ်ချင်းမိတ်‌ဆွေတွေ့ပါလိမ့်မယ်။ သင်လျှောက်နေတဲ့လမ်းဟာ ဦးတည်ရာကောင်းမွန်တယ်ဆိုရင် သင်နဲ့အတူလျှောက်မယ့် မိတ်ဆွေကောင်းရပါလိမ့်မယ်။ သင့်ဘဝကို ကောင်းမွန်စွာကျင့်ကြံနေထိုင်ဖို့အတွက်သာ အားထုတ်ပါ။ လျှောက်တဲ့လမ်းက ကျဥ်းနေသော်လည်း ဦးတည်ရာကောင်းတယ်ဆိုရင် သင်နဲ့အတူတူလျှောက်မယ့် ဘဝရဲ့မိတ်ဆွေ၊ ဘဝလက်တွဲဖော်ဆိုတာ ရှိလာပါလိမ့်မယ်။ ကောင်းမွန်တဲ့အတွေးအမြင်တွေ ဘဝရည်မှန်းချက်တွေကို မျှဝေနိုင်ပါလိမ့်မယ်။

ပြီးတော့ ဘဝမှာ ‌‌‌တခြားသူတွေနဲ့အတူ ဝေမျှနိုင်ဖို့၊ တခြားသူတွေကို ပေးကမ်းနိုင်ဖို့ သင်ယူကြည့်ပါ။ ဝေမျှနိုင်လေလေ ပြန်ရလေလေပါပဲ။ ဒါပေမယ့် တစ်စုံတစ်ခု ပြန်ရရမယ်ဆိုတဲ့ မျှော်လင့်ချက်တော့ မထားပါနဲ့။ သင်ဝေမျှနိုင်သလောက် ဝေမျှကြည့်ပါ။ သင်ပြည့်ဝလာတယ်ဆိုတဲ့ ခံစားမှု ရလာပါလိမ့်မယ်။ သူငယ်ချင်းမိတ်ဆွေဆက်နွှယ်မှုဆိုတာကလည်း ချစ်ခြင်းမေတ္တာမျှဝေမှု ကောင်းမွန်တဲ့အတွေးအမြင်တွေ မျှဝေမှုကနေ စတင်တာပဲဖြစ်တယ်။ တကယ်လို့ သင့်မှာ တစ်ခုခုလိုအပ်နေတယ်၊ ချို့ယွင်းနေတယ်လို့ ခံစားနေရရင် သင်သူများကို မျှဝေနိုင်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။ သင်ကိုယ်သင် ချစ်တတ်ဖို့လည်း လိုအပ်ပါတယ်။ သင်ပျော်ရွှင်လေလေ သင်မျှဝေနိုင်လေလေပါပဲ။

မေး။ တောရဘုန်းကြီး ဆိုတာ ဘယ်လိုမျိုးပါလဲ။

ဖြေ။ ကျုပ်ကတော့ ကျုပ်ဆရာရဲ့ အဆုံးအမနဲ့ ကျင့်ကြံအားထုတ်မှုဆီကနေ တောရဘုန်းကြီးတွေအကြောင်း သင်ယူခဲ့တယ်။ ကျုပ်ဆရာနဲ့အတူတူ တရားအားထုတ်မှုကို လေ့ကျင့်ခဲ့တယ်။ တောရဘုန်းကြီးကျောင်းတွေဟာ တရားအားထုတ်ဖို့အတွက် အကောင်းဆုံးနေရာတွေပါပဲ။ တောတောင်တွေဆီကနေ ငြိမ်းချမ်းမှုကို ရှာဖွေတွေ့ရှိနိုင်တယ်။ သဘာဝတရားဆီကနေ သက်ရှိတွေအတူတူ လိုက်လျောညီထွေစွာ နေထိုင်မှုကနေ လူအဖွဲ့အစည်းအတွက်လည်း ဘယ်လိုမျိုး ပြန်ပြီးဆောင်ရွက်လို့ရမလဲ သင်ယူနိုင်ပါတယ်။

မေး။ နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားသူအဖြစ်ကနေ ဘုန်းတော်ကြီးဘဝကို ပြောင်းလဲဖို့ ဘာတွေက တွန်းအားဖြစ်စေခဲ့တာပါလဲ။

ဖြေ။ တွန်းအားဖြစ်စေခဲ့တာမျိုးမဟုတ်ဘဲ ကျုပ်ကိုယ်တိုင်က ရွေးချယ်ခဲ့တာပါ။ နိုင်ငံရေးသမားဘဝနဲ့ စိတ်ဖိဆီးမှုတွေများခဲ့တယ်၊ နိုင်ငံ‌ရေးလှုပ်ရှားမှုတွေအတွက် အချိန်ပြည့်စဥ်းစားခဲ့ရတယ်၊ ၆နှစ်လောက် လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားမှုတွေအတွက် အလုပ်လုပ်ခဲ့တယ်။ ဆိုတော့ ကိုယ်ကျန်းမားရေးနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးကို ဘယ်လိုမျိုး ဂရုစိုက်ရမလဲ မသိခဲ့တဲ့အချိန်တွေပေါ့။ ညအိပ်ပျော်ဖို့တောင် အတော်လေး ရုန်းကန်ခဲ့ရတယ်။ ကိုယ့်ကိုချစ်ဖို့နဲ့ ကိုယ့်ကိုဂရုစိုက်ဖို့ဆိုတာ နားမလည်ခဲ့ဘူး။

ဆိုတော့ စိတ်ရဲ့ငြိမ်းချမ်းမှုနဲ့ စိတ်ကိုပြန်ပြီးအားဖြည့်ဖို့ လိုအပ်လာတယ်လို့ ယူဆပြီး ၃လလောက် တရားကျင့်ကြံအားထုတ်ဖို့ စတင်ခဲ့တယ်။ ဒီလိုနဲ့ စိတ်ရဲ့အေးချမ်းမှုကို သဘောပေါက်နားလည်လာပြီး တရားကျင့်ကြံအားထုတ်မှုကို ပိုပြီးလေ့ကျင့်ချင်လာတယ်။ ဒီလိုနဲ့ အခုဆို တောရဘုန်းကြီးဘဝနဲ့ နှစ်၃၀ရှိပြီပေါ့။

စိတ်ပျော်ရွှင်အေးချမ်းမှုရဖို့ဆိုတာ အင်မတန်အရေးကြီးတယ်။ “ဒီနေ့ ငါပျော်ရွှင်ရဲ့လား” လို့ တွေးကြည့်ဖူးလား။ မနက်ဖြန်အတွက် မစဥ်းစားဘဲ ဒီနေ့ပျော်ရွှင်ရဲ့လား ဆိုတဲ့ အတွေးမျိုးဟာ တကယ်တော့ အရေးကြီးတယ်။ “ဦးတည်ရာဆိုတာ သင့်ခြေလှမ်းရဲ့ အဆုံးမှာပါ” ဆိုတဲ့ စာစုရှိတယ်။ ခြေတစ်လှမ်းချင်း တစ်လှမ်းချင်းကနေ သင်ဦးတည်တဲ့ဆီကို ရောက်နိုင်တယ်။ သင်ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန်လျှောက်လှမ်းပြီး သင့်ဦးတည်ချက်ဆီ ‌ရောက်အောင်သွားနိုင်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဦးတည်ချက်ပန်းတိုင်ကိုသာ စိတ်ထဲရှိပြီး သင်စိတ်မှာ သတိမကပ်နေရင် သင်အရမ်းအလောတကြီး ဖြစ်ပြီး စိတ်ရဲ့ငြိမ်းချမ်းမှု မရနိုင်ပါဘူး။ ခြေလှမ်းတိုင်း ခြေလှမ်းတိုင်းကို ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန်နဲ့ သတိရှိရှိလှမ်းဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

မေး။ ကိုယ်ကိုယ်တိုင်နဲ့နီးစပ်ဖို့ ဘယ်လိုမျိုး လုပ်ဆောင်နိုင်ပါသလဲ။

ဖြေ။ ကျုပ်တို့ ခဏလေးငြိမ်ပြီး ကိုယ့်ကိုအာရုံစူးစိုက်တဲ့အချိန်မှာ ကျုပ်တို့ စိတ်ထဲ ခေါင်းထဲ အတွေးထဲက ဆူညံမှုတွေကို ကြားရပါလိမ့်မယ်။ လွန်ခဲ့တဲ့၁၀နှစ်က တက္ကသိုလ်တစ်ခုမှာ စမ်းသပ်ချက်တစ်ခုလုပ်ပါတယ်။ ကျောင်းသားတိုင်းကို ၁၅မိနစ်ခန့်လောက် တိတ်ဆိက်ငြိမ်သက်စေပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကို အာရုံစိုက်ခိုင်းပါတယ်။ အဲ့ချိန်မှာ ကျောင်းသားတစ်ယောက်စီတိုင်းကို လျှပ်စစ်ရှော့တစ်ခုစီ ပေးထားပါတယ်။ ကိုယ့်အတွေးတွေကို မခံစားနိုင်တော့ရင် လျှပ်စစ်ရှော့နဲ့ ကိုယ့်ကိုခဏတဖြုတ် မေ့လျော့သွားအောင် လုပ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် နာကျင်မှုတော့ရမှာပေါ့။ အဲ့ချိန်မှာ ကျောင်းသားတွေထဲမှာ ကိုယ့်ကိုရှေ့ာရိုက်ခဲ့တဲ့သူတွေရှိပါတယ်။ ခံစားမှုတွေများပြီး ကိုယ့်ကိုဘယ်လိုချစ်ရမလဲ မသိတော့တဲ့အချိန်မှာ ဒီလိုမျိုး ကိုယ့်ကိုယ်နာကျင်စေလိုတဲ့ အတွေးမျိုးတွေ ဖြစ်လာတာပါ။ ဒါကြောင့် တရားမှတ်ခြင်းဆိုတာ ကိုယ့်ရဲ့စိတ်ကို ကိုယ်သတိဝင်စေဖို့ ကူညီပေးပါတယ်။ သင်တစ်ယောက်တည်းနေတဲ့အချိန်မှာ ပျင်းရိခြင်းဆိုတာမျိုး ဖြစ်တက်ပါတယ်။ ဒီလိုခံစားချက်တွေနဲ့ ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်အောင် လုပ်ကြည့်ပါ။ ဒေါသထွက်တာ မုန်းတီးတာ စတဲ့ ခံစားမှုတွေကို သတိရှိပြီး ဘယ်လိုမျိုး ကိုင်တွယ်နိုင်မလဲဆိုတာကို လေ့လာသင်ယူကြည့်ပါ။ ဒီလို စိတ်ခံစားမှုတွေကို သတိရှိလာရင် ဆိုးဝါးတဲ့လုပ်ရပ်တွေ မဖြစ်လာတော့ပါဘူး။

မေး။ Engaged Buddhism ဆိုတာမှာ ရဟန်းသံဃာတွေ လူမှုအဖွဲ့အစည်းနဲ့ ဘယ်လိုချိတ်ဆက်သင့်ပါသလဲ။

ဖြေ။ လူမှုအကျိုးပြုဗုဒ္ဓဘာသာမှာ လူတွေရဲ့ နေ့စဥ်ဖူလုံမှု လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အကျိုးဖြစ်ထွန်းမှုအတွက် ဆောင်ရွက်ရပါတယ်။ ဘုန်းကြီးကျောင်းပရဝန်ထဲမှာချည်း မနေဘဲ အပြင်ထွက်ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်းနဲ့ ချိတ်ဆက်ရပါတယ်။ လူတွေကို စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံနိုင်ဖို့၊ စားဝတ်နေရေးချောင်လည်ဖို့၊ ဆင်းရဲတွင်းကနေ လွတ်မြောက်ဖို့ ကူညီရပါတယ်။ ပြီးတော့ လူတွေရဲ့ စိတ်အရည်အသွေး မြင့်တက်လာအောင်လည်း ကူညီရပါတယ်။

လူမှုအကျိုးပြုဗုဒ္ဓဘာသာရဲ့ အခြေခံယူဆချက်က လူ့အဖွဲ့အစည်းကို လျစ်လျူမရူခြင်း ဖြစ်တယ်။ ယနေ့ခေတ်လူ့အဖွဲ့အစည်းကို လောဘဆိုတဲ့အရာနဲ့ ပုံသွင်းဖော်ဆောင်ထားပါတယ်။ ထိုလောဘ ကနေ ဒေါသဆီကို ကူးပြောင်းလာတယ်။ တကယ်တော့ ယနေ့ခေတ်လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ လောဘ ဒေါသတွေဟာ ပုဂ္ဂိုလ်‌ရေးနဲ့ဆိုင်တယ်ဆိုတာထက် စနစ်ဆိုတဲ့ ဖွဲ့စည်းမှုယန္တရားနဲ့ စနစ်တကျ ပုံဖော်ခြင်းခံထားရတာပါ။ စီးပွားရေးစနစ်မှာဆိုရင် လူအချင်းချင်း ဖိနှိပ်တာတွေ လောဘနဲ့ ပြိုင်ဆိုင်မှုတွေ တိုးလာပါတယ်။ စားသုံးမှုဝါဒမှာဆိုရင် လူတွေကို ကိုယ့်ကိုယ်ကို မပြည့်ဝဘူးလို့ ခံစားလာရအောင်နဲ့ တဖက်မှာလည်း ကိုယ့်အတ္တကိုသာ ရှေ့တန်းတင်လာအောင် စနစ်တကျ ပုံဖော်ထားပါတယ်။ လူမှုအကျိုးပြုဗုဒ္ဓဘာသာမှာ ဒီစနစ်ရဲ့ပုံဖော်မှုတွေကို နားလည်အောင်ပြုလုပ်ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ စိတ်အခြေအနေကို နားလည်အောင် အားထုတ်ရပါတယ်။

စားသုံးမှုဝါဒဟာ နေ့စဥ်အတွေးအခေါ်တစ်ရပ်လို ဖြစ်လာတယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြတဲ့ ဘာသာ‌ရေးတစ်ခုလိုတောင် ဖြစ်လာတယ်။ ယနေ့ခေတ်မှာ ပျော်ရွှင်ရဖို့ EDTPS ဆိုတဲ့ အရာ၅ခုကို ကျင့်ကြံရင် ပျော်ရွှင်မှုရတယ်လို့ ပြောကြတယ်။ Eat, Drink, Travel (Go Out), Play, Shopping ဆိုတဲ့ အရာတွေ။ ဒါတွေက တစ်နည်းအားဖြင့် စားသုံးသူဝါဒနဲ့ ဆက်စပ်နေတာကို တွေ့ရတယ်။

ယနေ့ခေတ် သံဃာအဖွဲ့အစည်းသည်လည်း စားသုံးမှုဝါဒရဲ့ လွှမ်းမိုးချယ်လှန်တာကို ခံနေရတယ်။ ဘုန်းကြီးတွေ ပိုက်ဆံမက်လာတယ်။ အလှုအတန်းပြုစေမှု ဒါနဆိုတဲ့အရာအပေါ်မှာ ဝါဒဖြန့်လာတယ်။ ထိုင်းသံဃာအဖွဲ့အစည်းဆိုရင်လည်း စားသုံးမှုဝါဒကို အတော်လေး အားပေးရာ‌ရောက်တဲ့ လုပ်ရပ်တွေ ပြုမူလာကြတယ်။ ဆိုတော့ လူမှုအကျိုးပြုဗုဒ္ဓဘာသာဆိုတာက ဒီလို လူ့အဖွဲ့အစည်းကို လောဘ ဒေါသနဲ့ ပုံဖော်ထားတဲ့စနစ်တွေကနေ ပြောင်းလဲလာအောင် လွတ်မြောက်လာအောင် ကူညီမှုတွေ လုပ်ရတာပဲဖြစ်တယ်။

မေး။ ထိုင်းနိုင်ငံရဲ့ နိုင်ငံ‌ရေးစနစ်မှာ သံဃာတွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ ဘယ်လိုမျိုးရှိပါသလဲ။

ဖြေ။ လက်ရှိသံဃာ့အသိုင်းအဝိုင်းသည်လည်း ရာထူးအဆင့်အတန်းတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ ဗြူရိုဂရက်တစ်ရပ်ပါပဲ။ ဟိုးအရင်ကာလတွေတုန်းကတော့ သံဃာ့အသိုင်းအဝိုင်းဟာ ထိုင်းအစိုးရ/နိုင်ငံတော်နဲ့ ပတ်သတ်ဆက်နွှယ်မှု မရှိခဲ့ပါဘူး။ တနည်းအားဖြင့် အမျိုးသားရေးဝါဒ ဆိုတာမျိုးအောက်မှာ မရှိခဲ့ဘူး။ အခုကျ ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုတာကို အမျိုးသားရေးဝါဒတစ်ခုလို ပုံဖော်ထားကြတယ်။ ကိုယ့်အမျိုးသားလူထုနဲ့သာ ဆက်ဆိုင်တယ်၊ တခြားဘာသာဝင် လူမျိုးစု ဥပမာ-ရိုဟင်ဂျာ လူမျိုးများနှင့် ဆက်ဆိုင်မှုမရှိသော ဆက်နွှယ်လို့မရသော ဝါဒတစ်ခုအဖြစ်ကို ပုံဖော်လိုက်ကြတယ်။ ဟိုးအရင်ကာလတွေတုန်းက ဘုန်းကြီးကျောင်းတွေကို ရွာတွေမှာတည်စေပြီး ဘုန်းကြီးကျောင်းကိစ္စအဝဝကို ရွာသားတွေက စီမံဆောင်ရွက်တယ်။ ဘုန်းကြီးဆိုတာက ဘုန်းကြီးကျောင်းမှာ သီတင်းသုံးနေတဲ့ ဧည့်သည်ပဲ။ ဘုန်းကြီးတွေရဲ့ ဝါတော်အလိုက် ရာထူးသတ်မှတ်ချက်ကို ရွာသူရွာသားတွေက ဆုံးဖြတ်သတ်မှတ်ကြတယ်။ ဘုန်းကြီးဆိုတာက လူ့အဖွဲ့အစည်းထဲက တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းပဲ။

ဒါပေမယ့် လက်ရှိအ‌ခြေအနေမှာတော့ ဘုန်းကြီးတွေက နိုင်ငံတော်အစိုးရနဲ့ တစည်းတပေါင်း ဖြစ်လာတယ်။ ဘုန်းကြီးကျောင်းတွေကို အစိုးရရဲ့ အုပ်ချုပ်မှုစနစ်ထဲကို ထည့်လိုက်တယ်။ ဥပဒေတစ်ရပ်ပါ ပြဌာန်းလိုက်တယ်။ ဘုန်းကြီးတွေရဲ့ ရာထူးရာခံကို အစိုးရက သတ်မှတ်ချက်လုပ်တယ်။ ဒီလိုမျိုး အစိုးရက သံဃာ့အဖွဲ့အစည်းကို ထိန်းချုပ်လိုက်ပြီး ဗုဒ္ဓဘာသာကို အမျိုးသားရေးဝါဒတစ်ခုလို ပုံဖော်ထားတယ်။

အမျိုးသား‌ရေးဝါဒဆိုတာမှာ နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ ကိုယ်စားပြု အမျိုးသားဝတ်စုံ၊ အစားအစာ၊ အမျိုးဘာသာစကား၊ အမျိုးဘာသာ သာသနာ၊ အမျိုးသားသံဃာတော် (တော်ဝင်ဘုန်းကြီး) စတာတွေလိုမျိုးပေါ့။ ဒီလိုသတ်မှတ်ခြင်းမခံရတဲ့ အခြားအရာတွေက ဒီနိုင်ငံနဲ့ သတ်ဆိုင်မှုမရှိသလိုမျိုး တစ်ဆင့်နိမ့်ကျသလိုမျိုး ပုံဖော်ခြင်းခံရတာပေါ့။ ဒါကို ဖန်တီးတဲ့သူတွေက နိုင်ငံတော်ကို အုပ်ချုပ်နေတဲ့ အစိုးရပဲဖြစ်တယ်။

မေး။ ကျွန်တော်က ထိုင်းနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းမှာ မွေးဖွားကြီးပြင်းခဲ့ပါတယ်။ ကျွန်တော့်မိဘတွေက ကျွန်တော့်ကို ထိုင်းမြောက်ပိုင်းစကားကို နေ့စဥ်သုံးစကားလို ပြောခွင့်မပြုပါဘူး။ ထိုင်းအလယ်ပိုင်းစကားကိုသာ ပြောလိုပါတယ်။ ဒါကလည်း ခုနတုန်းက ရှင်းပြခဲ့တဲ့ အမျိုးသားရေးဝါဒဆိုတာမျိုးရဲ့ လွှမ်းမိုးခံရမှုတစ်ခု ဖြစ်ပါသလား။

ဖြေ။ အမျိုးသားရေးဝါဒဆိုတာ လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ဒီလိုမျိုး ခွဲခြားမှုတွေကို ဖြစ်စေတယ်။ ထိုင်းအစိုးရက ထိုင်းအလယ်ပိုင်း ဘာသာစကားကို အမျိုးသားဘာသာစကားအဖြစ် သတ်မှတ်လိုက်တဲ့အခါမှာ ထိုင်းရဲ့ တခြားဒေသတွေ ဥပမာ ဒကာကြီးလို ထိုင်းမြောက်ပိုင်းက လူတွေပေါ့၊ သူတို့ရဲ့ ဒေသိယစကား ပြောဆိုခြင်းအပေါ် ယုံကြည်ချက်မဲ့လာတယ်။ ထိုင်းမြောက်ပိုင်းစကားပြောရင်ပဲ ထိုင်းနိုင်ငံသားမဟုတ်တော့ဘူးဆိုတဲ့ အတွေးမျိုးတွေဝင်လာတယ်။ ထိုင်းနိုင်ငံရဲ့ အလယ်ပိုင်းမဟုတ်ဘဲ တခြား‌ဒေသအသီးသီးမှာ နေထိုင်ပြီး ဒေသိယစကားပြောရင်ဘဲ ထိုင်းနိုင်ငံသားစစ်စစ်မဟုတ်တော့ဘူးဆိုတဲ့ သံသယ အတွေးမျိုးတွေ ဝင်လာစေတယ်။ အမျိုးသားရေးဝါဒဆိုတာ ဒီလိုမျိုး ခွဲခြားမှုတွေကို ဖြစ်စေတယ်။

မေး။ ထိုင်းတော်ဝင်မိသားစုနဲ့ အစိုးရရဲ့ ထိုင်းသံဃာ့အဖွဲ့အစည်းကို ထိန်းချုပ်ထားမှုအပေါ်မှာ သံဃာတွေအနေနဲ့ လှုပ်ရှားဆောင်မှုတွေရှိပါသလား။

‌‌ဖြေ။ ထိုကိစ္စမှာ ပင်မရေစီးကြောင်းကနေတော့ လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်တာတွေမရှိပေမယ့် တခြားတဖက်ကနေပြီးတော့ ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်နေတာတွေ ရှိတယ်။ ဒီလိုမျိုး အစိုးရအပေါ် မှီတည်လာတဲ့အခါမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာရဲ့ အနှစ်သာရက ပျောက်ဆုံးလာရတယ်။ တကယ်တော့ သံဃာတွေဆိုတာ ရပ်ရွာလူ့အဖွဲ့အစည်းကိုပဲ မှီတည်ပြီး ရှိသင့်တယ်။ သံဃာ့ဝါစဥ်နဲ့ ရာထူးရာခံအတွက် ရပ်ရွာအဖွဲ့အစည်းကပဲ ဆောင်ရွက်သင့်ပါတယ်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံမှာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀၀က ဗုဒ္ဓဘာသာ ကွယ်ပျောက်ခဲ့ရတယ်။ ပျောက်ကွယ်သွားရခြင်းက ဗုဒ္ဓဘာသာ အဓိကအားဖြင့် သံဃာတွေက ဘုရင်ကို မှီတည်အားကိုးပြီး ရပ်ရွာလူ့အဖွဲ့အစည်းကို မမှီတည်လို့ ဖြစ်တယ်။ ဆိုတော့ ဘုရင်မင်းဆက်ပျက်သွားတဲ့အချိန်မှာ သူ့အပေါ်မူတည်နေတဲ့ ဗုဒ္ဓဘာသာကလည်း တခါထဲ ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့ရတယ်။

မေး။ ရှင်းပြချက်တွေမှာ Government လို့ မသုံးဘဲ State လို့ သုံးတာ တွေ့ရပါတယ်။ ဘာကြောင့်ပါလဲ။

ဖြေ။ Government ဆိုတာက လူပုဂ္ဂိုလ်၊ နိုင်ငံရေးပါတီ စတာတွေပေါ်မှာ မူတည်နေတာ ဖြစ်တယ်။ State ဆိုတာက စနစ်တကျတည်ဆောက်ထားတဲ့ စနစ်ယန္တရားတစ်ခုဖြစ်တယ်။ ဆိုတော့ လူပုဂ္ဂိုလ်၊ နိုင်ငံရေးပါတီဆိုတာ ပြောင်းလဲလို့ရတယ်။ စနစ်ယန္တရားကနေ ပုံသွင်းထားတဲ့ အတွေးအခေါ်ဝါဒ/ ဝါဒသဘောတရားကတော့ ပြောင်းလဲဖို့ ခက်ခဲတယ်။ ထိုင်းအမျိုးသားရေးဝါဒ၊ ဘုရင်စနစ်၊ အမျိုးဘာသာ သာသနာ စတာတွေလိုပေါ့။

မေး။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ နေ့စဥ်ဘဝမှာ ဘယ်လိုမျိုး ကောင်းတဲ့အလေ့အကျင့်တွေကို သယ်ဆောင်ကျင့်ကြံဖို့ လိုအပ်ပါသလဲ။

ဖြေ။ ပထမတစ်ချက်က ၅ပါးသီလမြဲဖို့ ကျင့်ကြံသင့်တယ်။ သူတစ်ပါးအသက်ကိုမသတ်ဘူး၊ သူတစ်ပါးပစ္စည်းမခိုးဘူး၊ သူများသားမယားကိုမပြစ်မှားဘူး၊ လိမ်ညာပြောဆိုမှုမလုပ်ဘူး၊ မူးယစ်အရက်သေစာ မသောက်စားဘူး။

ဒုတိယတစ်ချက်က သတိရှိဖို့ လိုအပ်တယ်။ ကိုယ်လုပ်တဲ့အရာတွေပေါ်မှာ သတိကပ်ထားဖို့လိုမယ်။ သူတပါးကို နာကျင်‌အောင်ပြုလုပ်ခြင်းကို ရှောင်ကျဥ်သင့်တယ်။

ပြီးတော့ သူတစ်ပါးကို ကူညီနိုင်ဖို့ စွန့်ကြဲပေးကမ်းနိုင်ဖို့ အားထုတ်ရမယ်။ ကိုယ့်လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွက် စေတနာဝန်ထမ်းလုပ်တာမျိုး၊ တခြားသူတွေနဲ့ ရင်းနှီးချိတ်ဆက်မှုကို တန်ဖိုးထားပြီး ရေရည်တည်တံ့အောင် အားထုတ်တာမျိုး လုပ်သင့်တယ်။ ပြီးတော့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုနဲ့ ချိတ်ဆက်နိုင်အောင်လည်း ပြုလုပ်ဖို့ လိုတယ်။

ထိုနေရာမှာ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ ဆိုတဲ့ ကျင့်ကြံအားထုတ်မှု ၃ခုအကြောင်း ပြောချင်တယ်။ သီလဆိုတာ ‌စောင့်ထိန်းရမယ့် ကိုယ်ကျင့်တရား။ သမာဓိဆိုတာ စိတ်ကိုစောင့်တည်ခြင်း၊ တခြားပြင်ပအရာတွေကနေ ရှာဖွေရတာမဟုတ်ဘဲ မိမိအတွင်းသန္တာန်ကနေ ရှာဖွေခြင်းဖြစ်တယ်။ ပညာက ကိုယ်ကျင်လည်နေရတဲ့ လောကအကြောင်းနဲ့ ကိုယ့်အကြောင်းကို ဝေဖန်စမ်းစစ်နိုင်ခြင်း ဖြစ်တယ်။

ဆိုတော့ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ နာကျင်ခံစားရမှု၊ စိတ်ရဲ့ နာကျင်ခံစားရမှုတွေကို သတိရှိရမယ်။ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ နာကျင်ခံစားရမှုဆိုတာ‌ ရှောင်လွှဲလို့မရနိုင်ဘူး၊ စိတ်ရဲ့ နာကျင်ခံစားရမှုမှာက ရုပ်နဲ့နာမ် သီးခြားဖြစ်တည်ခြင်းဆိုတာကို သတိကပ်ရမယ်။

စိတ်မှာ သတိကပ်ပြီး ကိုယ်လုပ်မယ့်အပြုအမူတွေပေါ်မှာ သတိကပ်ဖို့ လိုတယ်။

ပျော်ရွှင်နိုင်ဖို့အတွက်လည်း သင်ယူရမယ်။ ပေါင်းသင်းဆက်ဆံရေးဆီကလည်း ပျော်ရွှင်မှုဆိုတာကို သင်ယူဖို့ လိုတယ်။ မိတ်ဆွေကောင်းတွေရှိခြင်းအားဖြင့် စစ်မှန်တဲ့ပျော်ရွှင်မှုကိုရနိုင်တယ်။ အပြုသဘောဆောင်တဲ့ အတွေးအခေါ်တွေက ကျန်းမာတဲ့ဘဝကို ဖော်ဆောင်ပေးတယ်။ ကိုယ့်ကိုချစ်ဖို့ သင်ယူပါ။ တရားအားထုတ်မှုကို လေ့ကျင့်ကြည့်ပါ။ စိတ်ကျန်းမာရေးမကောင်းရင် အသက်ကြီးလာတဲ့အခါမှာ စိုးရိမ်ပူပန်တာတွေ ခံစားရတက်တယ်။ စိတ်ကျန်းမာရေးကောင်းဖို့ ကြိုးစားကြပါ။

Appreciation Note: I sincerely appreciate Ted (Director of the SENS Program), P'Phrai, Au, and all the participants for having me as a guest participant in SENS 2025, for giving me the opportunity to join the trip to the forest temple, and for letting me write this article, including all the great questions.

"C" for Climate Change: Capitalism

အရင်းရှင်စီးပွါးရေးစနစ်

ယခုလို ဆိုးဝါးလာတဲ့အခြေအနေတွေနဲ့ တိုးပြီးရင်ဆိုင်လာရတာတောင် ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေး ဖြေရှင်းဖို့အတွက် ဘာကြောင့် လုပ်ဆောင်မှုအနည်းငယ်သာ ဆောင်ရွက်နိုင်တာပါလဲ။ ဘယ်လိုအကြောင်းအရာတွေကြောင့်ပါလဲ။

တချို့သူတွေရဲ့ ယူဆချက်က “ပြဿနာတစ်ရပ်ကို ဖြေရှင်းဖို့အတွက် မက်လုံးလိုတယ်” လို့ဆိုပါတယ်။ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကျွမ်းလောင်စာတွေကို ရောင်းချပြီး ပိုက်ဆံအမြောက်အများရနေတဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေရှိပါတယ်။ ၂၀၂၂ ခုနစ်မှာ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ရေနံနဲ့ဓာတ်ငွေ့ ကုမ္ပဏီကြီး ၅ခုရဲ့ လုပ်ငန်းအမြတ်အစွန်းဟာ ၂၀၀ ဘီလီယံဒေါ်လာနီးပါးရှိတယ်လို့ ကြေညာချက်ထုတ်ပြန်ထားပြီး တခြားသောပစ္စည်းများ၊ နေကာမျက်မှန်ကစလို့ ဆောက်လုပ်ရေးမှာသုံးတဲ့ စတီးရက်မတွေအထိ ထုတ်လုပ်ရောင်းချခြင်းဖြင့် အမြတ်အများအပြား ထပ်မံရနိုင်သေးတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ တချိန်ထဲမှာဆိုသလို ဒီစီးပွါးရေးလုပ်ငန်းကြီးတွေကပဲ ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးဟာ တခြားသော ဟိုလူဒီလူ ဖြေရှင်းရမယ့်အရေးဖြစ်တယ်ဆိုပြီး ပြောပြန်ပါတယ်။ တနည်းအားဖြင့်ဆိုရရင် ဒီကုမ္ပဏီကြီးတွေဟာ ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးအပေါ် တာဝန်ခံမှုမရှိတဲ့အပြင် တခြားသူတွေကိုပါ ထပ်ပြီး စွပ်စွဲပြောဆိုနေပုံဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၀၅ ခုနစ် ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးအတွက် ဗြိတိန်အစိုးရက ထုတ်ပြန်တဲ့ စတမ်း (Stern) စာစောင်အရ “ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုဖောက်ပြန်ပျက်စီးလာမှုဟာ စျေးကွက်စီးပွါးရေးစနစ်ကြောင့်ဖြစ်လာတဲ့ အဆိုးဝါးဆုံးနဲ့ အပြင်းထန်ဆုံး ပြဿနာကြီးတစ်ခု ဖြစ်တယ်။” လို့ ဆိုပါတယ်။

ဒါကြောင့် ရာသီဥတုပြဿနာအတွက် ‘ဟိုလူဒီလူဖြေရှင်းမှရမယ်’ ‘ဒီလိုဖြေရှင်းရင် ဒီလိုအကျိုးအမြတ်ရမယ်’ ဆိုတဲ့ အဖြေရှာနည်းတွေထက် ကျူးလွန်ထားတဲ့ စီးပွါးရေးလုပ်ငန်းတွေကဖြစ်စေ တယောက်ချင်းဆီကဖြစ်စေ တာဝန်ယူဖြေရှင်းဖို့ လိုပါတယ်။ တန်နဲ့ချီတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လွှတ်မှုကြောင့် ဖြစ်လာတဲ့ သဘာ၀ပတ်၀န်းကျင်ဆိုင်ရာ ပျက်ဆီးဆုံးရှုံးမှုတွေအတွက် ပြန်လည်ပေးလျှော်ရမယ်လို့ သတ်မှတ်လိုက်ရင် ဒီကိစ္စရဲ့ အဓိကတာ၀န်ခံဖြစ်တဲ့ စီးပွါးရေးလုပ်ငန်းကြီးတွေကဖြစ်စေ တစ်ဦးတစ်ယောက်ကဖြစ်စေ ကာဗွန်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုလျော့ချရေး နည်းလမ်းတွေကို ရှာကောင်းရှာလာနိုင်ပါတယ်။ ၂၀၁၉ခုနစ်မှာ နိုဘယ်ဆုရှင် ၂၈ယောက် အပါအဝင် စီးပွါးရေးပညာရှင်အယောက် ၃၅၀၀ လက်မှတ်ရေးထိုးထားတဲ့ ထုတ်ပြန်စာအရ “ကာဗွန်အခွန်ကောက်ခံမှုဟာ ဒီဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုကို လျှေ့ာချနိုင်တဲ့ အထိရောက်ဆုံးနဲ့ အလိုအပ်ဆုံး နည်းလမ်းပဲဖြစ်တယ်” လို့ ဆိုပါတယ်။ ကာဗွန်အခွန်ကောက်ခံမှုဟာ စျေးကွက်စီးပွါးရေးစနစ်ကို နောက်ကွက်က ထိန်းချုပ်နေတဲ့ လုပ်ငန်းကြီးတွေရဲ့ ဓာတ်ငွေ့လျှေ့ာချရေးနည်းလမ်းတွေကို စဉ်းစားလာကြမယ့် အရွေ့တစ်ခု ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။

တခြားသောသူတွေရဲ့ ယူဆချက်ကတော့ “ရာသီဥတုပြဿနာအတွက် ကာဗွန်အခွန်ကောက်ခံခြင်းဆိုတဲ့ ရိုးရှင်းတဲ့အဖြေထက် ဒီပြဿနာရဲ့ နောက်ကွယ်က ကိစ္စရပ်တွေကိုလည်း နားလည်သဘောပေါက်ဖို့လိုတယ်။” လို့ဆိုပါတယ်။ နိုင်ငံရေးစနစ်တွေကို ခြုံကြည့်ရင်တော့ ကော်ပိုရေးရှင်းတွေရဲ့ ငွေကြေးတွေနဲ့ လည်ပတ်နေတာဖြစ်ပြီး သေသေချာချာ အသေးစိတ်ကြည့်မယ်ဆိုရင်တော့ ဒီငွေကြေးတွေဟာ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကျွမ်းလောင်စာတွေကရတဲ့ ပိုက်ဆံတွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ (ရေနံနဲ့ဓာတ်ငွေ့လုပ်ငန်းကြီးတွေက အစိုးရတွေရဲ့ မူဝါဒနဲ့ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို စိုးမိုးချယ်လှယ်နိုင်ဖို့ ဝါရှင်တန်အစိုးရတစ်ခုထဲအတွက် သုံးတဲ့ ငွေကြေးပမာဏကိုကြည့်ရင်တောင် တစ်နှစ်ကို ဒေါ်လာ ၁၂၀ မီလီယံ ရှိတယ်လို့ အစီရင်ခံစာတွေအရ သိရပါတယ်။ ဒါတင်မက တခြားသော အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ တဖက်လှည့်ပြီး ငွေကြေးထောက်ပံ့ပေးတာတွေလည်း ထပ်ရှိပါသေးတယ်။) ဒါကြောင့် အစိုးရတွေက ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းလောင်စာအသုံးပြုမှုလျှေ့ာချရေးဆိုတဲ့ ဥပဒေမူဝါဒတွေ ထုတ်ပြန်ရမယ်ဆိုတာ တကယ်တမ်း သုံးသပ်ကြည့်တော့ မဖြစ်နိုင်တဲ့ ကိစ္စရပ်ပါပဲ။ တကယ်လို့ ဒီမူဝါဒတွေချမှတ်လိုက်တယ်ဆိုပါစို့၊ အရင်းရှင်စီးပွါးရေးစနစ်ကို နောက်ကွယ်က လက်၀ါးကြီးအုပ်နေတဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေကြောင့် ရာသီဥတုပြဿနာကို ဖြေရှင်းနိုင်ဖို့ဆိုတာ အလှမ်းဝေးအုံးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ တကယ်လို့ ရေနံမရတော့ရင် ဘက်ထရီတွေပြုလုပ်ဖို့ လီသီယံ (lithium) သတ္တုကို ထုတ်လာကြလိမ့်မယ်၊ လီသီယံ (lithium) မရတော့ရင် ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်အောက်က ကိုဗော့ (cobalt) သတ္တုကို ထုတ်လာကြပါလိမ့်မယ်။

“ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကျွမ်းလောင်စာအသုံးမှုကြောင့် ကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာတယ်ဆိုတာ တကယ့်အကြောင်းအရင်းအစစ်အမှန် မဟုတ်ပါဘူး၊ အဆုံးမရှိတဲ့ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုဆိုတဲ့ စီးပွါးရေးစနစ်ကိုပုံဖော်ထားမှုကြောင့်သာ ဖြစ်တယ်” လို့ ဘာစီလိုနာတက္ကသိုလ်ရဲ့ စီးပွါးရေးမနုဿပညာရှင် ဂျက်ဆင်ဟေဂယ် က ဆိုပါတယ်။ ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့အတွက် အရင်းရှင်စီးပွါးရေးစနစ်ရဲ့ဘောင်ထဲမှာ အဖြေရှာလို့ မရပါဘူး၊ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ရာသီဥတုဖောက်ပြန်ပျက်ဆီးလာခြင်းဟာ အရင်းရှင်စီးပွါးရေးစနစ်ရဲ့ အကျိုးဆက်ရလဒ်တစ်ခု ဖြစ်လို့ပါ။ အရင်းရှင်စီးပွါးရေးကို ကျော်လွန်နိုင်မယ့်စနစ် ဒါမှမဟုတ် စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုဆိုတာကို ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး ‌ ဂျီဒီပီ (GDP) စတဲ့ အညွှန်းကိန်းတွေအလွန် လူမှုစီးပွါး ရေရှည်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး စတာတွေနဲ့ ဖြေရှင်းရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

အမေရိကန်သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်စာရေးဆရာ ဂျော့မွန်ဘရွန် က “လက်ခံရခက်တဲ့အမှန်တရားကတော့ ရာသီဥတုနဲ့ဂေဟကပ်ဘေးတွေကို ကာကွယ်တားဆီးဖို့အတွက် စီးပွါးရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုဆိုတာကို ကျွန်တော်တို့ အရှိန်လျော့ဖို့ လိုအပ်ပါမယ်” လို့ ဆိုပါတယ်။

တခြားသော တတိယအုပ်စုရဲ့ ယူဆချက်ကတော့ “ကြီးမားတဲ့ပြောင်းလဲမှုကိုဖော်ဆောင်တာ ခက်ခဲတယ်ဆိုရင် ပိုကြီးမားတဲ့ပြောင်းလဲမှုကို လုပ်ဆောင်ဖို့ ပိုမခက်ခဲပေဘူးလား။ ကာဗွန်အခွန်ကောက်ခံဖို့တောင် မလုပ်နိုင်ဘဲနဲ့ စီးပွါးရေးစနစ်တစ်ခုလုံးကို ပြောင်းလဲဖို့ဆိုတာ ဖြစ်နိုင်ပါအုံးမလား” လို့ နိုင်ငံရေးသမားတွေနဲ့ ပညာရှင်ဆိုသူတွေရဲ့ ထင်မြင်ချက်တွေကို အားမလိုအားမရဖြစ်နေတဲ့ ရှုထောင့်ကနေ သုံးသပ်ကြပါတယ်။

ဘာသာပြန်-ရွှေသင်း

15/Mar/2025

Climate Change from A to Z (Elizabeth Kolbert)

"B" for Climate Change: Blah Blah Blah

ဘလာ ဘလာ ဘလာ

၂၀၂၁ ခုနစ် စက်တင်ဘာလက မီလန်နိုင်ငံမှာ ပြုလုပ်တဲ့ ရာသီဥတုအရေးအတွက် လူငယ်များကွန့်ဖရန့် (Youth4Climate Conference) မှာ မိန့်ခွန်းစကားပြောဖို့ ဂရီသာသွန်းဘတ် စင်ပေါ်မှာရှိနေခဲ့ပါတယ်။ သူမရဲ့ ဘေးမှာထိုင်နေတာကတော့ နှာခေါင်းစည်းတပ်ထားတဲ့ မြို့တော်ဝန် ဂျူစပေ့ဆာလာ ဖြစ်ပါတယ်။ သွန်းဘတ်ဟာ အရပ်၅ပေမျှရှိတာကြောင့် သူမရပ်နေပုံဟာ စကားပြောစင်နောက်မှာ မြင်ရရုံလေးသာ ရှိပါတယ်။ သူမက တပ်ထားတဲ့နှာခေါင်းစည်းကိုဖြုတ်ပြီး စင်အောက်ကလူထုကို ပြုံးပြနေပါတယ်။

“ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုပြောင်းလာခြင်းဆိုတာ တဖက်ကကြည့်ရင် ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုဖြစ်ပြီး တခြားတဖက်ကကြည့်ရင်တော့ ကျွန်မတို့အတွက် ပိုပြီး ကျန်းမာတဲ့ စိမ်းလန်းတဲ့ သန့်ရှင်းတဲ့ ကမ္ဘာမြေကို ဖန်တီးဖို့ အခွင့်အလမ်းတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။” လို့ သူမက မိန့်ခွန်းကို စတင်လိုက်ပါတယ်။ “ဂေဟစနစ်ထိန်းသိမ်းခြင်းနဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့ဖွံ့ဖြိုးတိုးတတ်မှုအတွက် ကျွန်မတို့ ဒီအခွင့်အရေးကို ဖမ်းဆုပ်ရပါမယ်။ အပြောနဲ့တင်မဟုတ်ဘဲ ကျွန်မတို့အားလုံး အတူတကွဆောင်ရွက်ကြမယ်ဆိုရင် ကျွန်မတို့အောင်မြင်နိုင်မယ်ဆိုတာ အသေအချာပါပဲ။”

“ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုပြောင်းလဲလာခြင်းလို့ ပြောလိုက်ရင် ရှင်တို့ ဘယ်အကြောင်းအရာကို တွေးမိပါသလဲ။” လို့ သူမဆက်ပြောပါတယ်။ “ကျွန်မကတော့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းခြင်းနဲ့ဆိုင်တဲ့ စီးပွါးရေးကိစ္စ၊ အစိမ်းရောင်လုပ်ငန်းတွေအကြောင်း တွေးမိပါတယ်။” လို့ ပြောလိုက်ချိန်မှာ လူအုပ်စုကြီးဆီက လက်ခုပ်သံတွေ ကျယ်လောင်စွာ ထွက်ပေါ်လာပါတယ်။

“ကျွန်မတို့တွေ ကာဗွန်လျော့ချခြင်း စီးပွါးရေးလုပ်ငန်းတွေကို ဖော်ဆောင်ဖို့အတွက် လွယ်ကူရိုးရှင်းတဲ့ အပြောင်းအလဲတွေကို ရှာဖွေရပါမယ်။ ဒုတိယကမ္ဘာဆိုတဲ့ Planet B ဆိုတာ မရှိဘူး၊ တခြားကမ္ဘာ ဘလာ ဘလာ ဘလာ၊ ဘလာ ဘလာ ဘလာ” ထိုအချိန်မှာ မြို့တော်ဝင် ဆာလာ အပါအဝင် နားထောင်နေတဲ့ လူအုပ်ကြီးဟာ ဒါဟာ အကြောင်းအရာတစ်ခုကို သွန်းဘတ် လှောင်ပြောင်နေတယ်ဆိုတာ သဘောပေါက်လာပြီး လက်ခုပ်သံတွေ တဖြည်းဖြည်းတိတ်သွားပါတယ်။

သွန်းဘတ် စကားထပ်ဆက်ပါတယ်။ “ပိုပြီး ကောင်းမွန်အောင် ပြန်လည်တည်ဆောက်ကြမယ် ဘလာ ဘလာ ဘလာ”

“အစိမ်းရောင်စီးပွါးရေး ဘလာ ဘလာ ဘလာ”

“၂၀၅၀ အမှီ ဦးတည်တဲ့ ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လုပ်မှုပမာဏ သုညအမှတ် ဘလာ ဘလာ ဘလာ”

“ဖန်လုံအိမ်အာနိသင်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှူ ထိန်းချုပ်ခြင်း ဘလာ ဘလာ ဘလာ”

“တနည်းအားဖြင့် ကာဗွန်ထုတ်လွှတ်မှု သုညအမှတ် ဘလာ ဘလာ ဘလာ”

“ဒီစကားတွေက ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်ဆိုတဲ့ လူတွေဆီက ကျွန်မတို့ အမြဲကြားနေရတဲ့ စကားလုံးတွေပါ။ စကားလုံးသပ်သပ်သာဖြစ်ပြီး အခုချိန်ထိ အကောင်အထည်ဖော်မှုမရှိတဲ့ အရာတွေပါ။ ဟုတ်ပါတယ်၊ ကျွန်မတို့ အပြုသဘောဆောင်တဲ့ ဆွေးနွေးမှုတွေ ပြုလုပ်ဖို့လိုတယ်ဆိုတာ လက်ခံပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အခု နှစ်ပေါင်း ၃၀ နီးပါး ကြာလာခဲ့တာ ဘလာ ဘလာ ဘလာ။ ဘယ်မှာလဲ အကောင်အထည်ဖော်နိုင်မှု။”

၁၉၉၂ ခုနှစ်မှာ ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်ဆိုသူတွေဟာ ရီယိုဒီဂျနေရိုးမြို့ မှာ ပြုလုပ်တဲ့ ကမ္ဘာမြေအတွက် ထိပ်သီးအစည်းအဝေး (Earth Summit) ဆိုတဲ့ စုဝေးပွဲမှာ တွေ့ဆုံခဲ့ကြပါတယ်။ တက်ရောက်လာတဲ့သူတိုင်းဟာ ကမ္ဘာမြေအတွက် ပြောင်းလဲမှုအသစ်တစ်ရပ် လိုအပ်နေတယ်ဆိုတာကို သဘောတူလက်ခံကြပါတယ်။ ထိုအချိန်က သဘာဝဘေးအန္တရာယ် ဖြစ်ရပ်ဆိုးတွေကို ကျော်လွှားဖို့ နှစ်စဉ်ထုတ်လွှတ်နေတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တန်ချိန် ၂၂ဘီလီယံကို သုညအမှတ်နီးပါးရောက်အောင် လျော့ချဖို့ လိုအပ်နေခဲ့ပါတယ်။ ဒီလိုလျော့ချနိုင်ဖို့ ဘယ်လိုအကောင်အထည်ဖော်ကြမလဲဆိုတာ ဘယ်သူမှ သေချာမသိခဲ့ကြပါဘူး။ ဒါပေမယ့် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂ ရာသီဥတုအရေးဆိုင်ရာဆောင်ရွက်မှု သဘောတူညီချက် ဆိုတဲ့ UNFCCC မှာ ဒီအန္တရာယ်ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာမှု ကို ဖြေရှင်းကြဖို့ အမေရိကန်သမ္မတ ဂျော့ဟားဘတ်ဝါကာဘုရှ် က ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာပဲ လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ပါတယ်။

“တချို့တွေက ကမ္ဘာကြီးမှာ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ ပြဿနာကြီးကြီးမားမားတွေကို ကြောက်ရွံ့ကြပြီး စိုးရိမ်ကြီးကြပါတယ်။ ဒီလို အဆိုးဘက်တွေးတောမှုတွေဟာ မမှန်ကန်ပါဘူး၊ မတွေးအပ်ဘူးလို့လည်း ကျွန်တော်ကတော့ လက်ခံထားပါတယ်။” လို့ ဘုရှ်က ပြောပါတယ်။

ကမ္ဘာမြေအတွက် ထိပ်သီးအစည်းအဝေး စုဝေးမှုအပြီး ၅နှစ်ကြာမှာ ပါတီများတွေ့ဆုံပွဲ (Conference of Parties) ဆိုတဲ့ COP ကို နောက်ဆက်တွဲ စုဝေးပွဲအဖြစ် ၁၉၉၇ ခုနစ် ကျိုတိုမြို့မှာ ထပ်မံပြုလုပ်ခဲ့ပါတယ်။ အဲ့ဒီအချိန်မှာ နှစ်စဉ်ထုတ်လွှတ်နေတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် ပမာဏဟာ ၂၄ ဘီလီယံတန်ထိ တိုးမြင့်လာနေပါတယ်။ ထိုတွေ့ဆုံမှုအတွင်း အပြန်အလှန်ဆွေးနွေးမှုများ ပြုလုပ်ကြပြီး ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးအတွက် တစ်ခုခုပြီးမြောက်အောင် လုပ်ဆောင်ဖို့ သဘောတူညီချက်တွေ ထပ်မံပြုလုပ်ခဲ့ပါတယ်။ ကျိုတိုလုပ်ငန်းစဉ် (Kyoto Protocol) အမည်ရှိတဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်ကို ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂ ရာသီဥတုအရေးဆိုင်ရာဆောင်ရွက်မှု သဘောတူညီချက် (UNFCCC) မှာ ထပ်တိုးဆောင်ရွက်ချက်အဖြစ် သတ်မှတ်လိုက်ပြီး နိုင်ငံအသီးသီးရဲ့ ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လုပ်မှု လျော့ချမယ့်ပမာဏအတိအကျကို သတ်မှတ်ရင်း ပြည့်မှီအောင် ဆောင်ရွက်ကြဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြပါတယ်။

ထိုအချိန်မှာ အမေရိကန်ဒုသမ္မတ အယ်ဂိုရီက “ကျွန်တော်တို့ အားလုံး အောင်အောင်မြင်မြင် ဆောင်ရွက်နိုင်လိမ့်မယ်ဆိုတာ ကျွန်တော် တထစ်ချ ယုံကြည်ပါတယ်” လို့ ပွဲတက်ရောက်သူတွေကို ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

ကျိုတိုတွေ့ဆုံပွဲအပြီးမှာ ကမ္ဘာ့ဓာတ်ငွေ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် ထုတ်လွှတ်မှုပမာဏ ဟာ ပိုလို့တောင် မြင့်တက်လာခဲ့ပြီး ၂၀၀၉ ခုနစ်မှာ နှစ်စဥ်တန်ချိန် ၃၂ ဘီလီယံထိတောင် တိုးလာခဲ့ပါတယ်။ ၂၀၀၉ ခုနစ် ဒီဇင်ဘာလမှာပဲ သမ္မတ ဘားရက်အိုမားဘားဟာ ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးဆိုင်ရာ ပါတီများတွေ့ဆုံပွဲ ၁၅ကြိမ်မြောက် (COP15) ကို တက်ရောက်ဖို့ ကိုပီဟေဂန်မြို့ကို သွားရောက်ခဲ့ပြီး “ကျွန်တော်တို့ ဒီရာသီဥတုအရေးကို အတူတကွဖြေရှင်းနိုင်ဖို့ ပြတ်ပြတ်သားသားနဲ့ တစိုက်မက်မက် ဆောင်ရွက်ကြလိမ့်မယ်လို့ ကျွန်တော် ယုံကြည်ပါတယ်။” ဆိုပြီး မိန့်ခွန်းပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

သို့သော်လည်း ၂၀၁၅ ခုနစ်မှာတော့ ကမ္ဘာ့ဓာတ်ငွေ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် ထုတ်လွှတ်မှု ပမာဏ ဟာ နှစ်စဉ် ၃၅ ဘီလီယံတန်ချိန်ထိ တိုးမြင့်လာနေခဲ့ပါတယ်။ ထိုနှစ်မှာပဲ ပဲရစ်မြို့မှာ ပြုလုပ်တဲ့ ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးဆိုင်ရာ ပါတီများတွေ့ဆုံပွဲ ၂၁ကြိမ်မြောက် (COP21) မှာတော့ ဒီအရေးကိစ္စကို သေသေချာချာနဲ့ အမှန်အကန် ဆောင်ရွက်ကြတော့မယ်လို့ အပြင်းအထန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြပါတယ်။ “ဒီနေရာမှာ ချမှတ်တဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေဟာ လူတွေရဲ့အသက်တွေ အနာဂတ်ဖြစ်ရပ်တွေကို များစွာ သက်ရောက်မှု ရှိနေပါတယ်။” လို့ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂ အတွေးရေးမှု ဘတ်ကီမွန်း က ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ သို့ပေမယ့်လည်း ကမ္ဘာ့ဓာတ်ငွေ့ပမာဏ ဟာ မြင့်တက်လာနေဆဲပဲ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ သမိုင်းမှာ နှစ်ပေါင်း၃၀၀၀ ကြာမြင့်မှ ရောက်လာနိုင်တဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ပမာဏကို ကမ္ဘာပေါ်က လူတွေဟာ နှစ်ပေါင်း ၃၀ အတွင်းမှာပဲ ထုတ်လွှတ်ခဲ့ကြပါတယ်။

အဲ့လိုမျိုး ‘ဘလာ ဘလာ ဘလာ’ ဆိုတဲ့ အပြောကတိကဝတ်တွေသာရှိပြီး လက်တွေ့လုပ်ဆောင်မှုမရှိခဲ့တဲ့ ကာလတွေအတွင်းမှာပဲ ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးဟာ အနာဂတ်မှာကြုံရမယ့်ပြဿနာမဟုတ်တော့ဘဲ ယခုမျက်မှောက်မှာ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ ကိစ္စရပ်ကြီး ဖြစ်လာနေပါပြီ။ ရီယိုဒီဂျနေရိုးမြို့ မှာ ပြုလုပ်ခဲ့တဲ့ စုဝေးပွဲ ကာလမှာပဲ အာတိတ်ရေခဲပြင်တွေဟာ ၅ပုံ၂ပုံ အရည်ပျော်ကျနေခဲ့တာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဂရင်းလန်းနိုင်ငံက ရေခဲပြင်တွေဟာလည်း ၄မီလီယံမက်ထရစ်တန်လောက် အရေပျော်ကြနေပြီး ရေခဲတောင်တွေဟာလည်း ၆မီလီယံတန်လောက် ဆုံးရှုံးနေခဲ့ပြီး ဖြစ်ပါတယ်။ အပူလှိုင်းတွေက ပိုပြီးအပူချိန်တိုးလာတယ်။ မိုးခေါင်မှုတွေ ပိုပြီးဆိုးဝါးလာတယ်။ မုန်တိုင်းတွေ ပိုပြီး ပြင်းထန်လာပါတယ်။ ကမ္ဘာ့နေရာအချို့မှာဆို တောမီးထလောင်မှုတွေ ဆက်တိုက် ဖြစ်ပေါ်လာနေပါတယ်။

ဒီဖြစ်စဉ်တွေကနေ အနှစ်ချုပ် သုံးသပ်ကြည့်မယ်ဆိုရင်တော့ မြေကမ္ဘာဟာ အန္တရာယ်ရှိတယ်လို့ ခြိမ်းခြောက်နေတဲ့ ပူနွေးလာမှုကို ရပ်တန့်ဖို့ မဖြစ်လာနိုင်သေးပါဘူးဆိုတာ အသေအချာပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်ဆိုသူတွေကတော့ ရာသီဥတုအရေးဆိုင်ရာပါတီများ တွေ့ဆုံပွဲတွေမှာ နှစ်စဉ်တွေ့ဆုံနေကြပြီး ‘ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လုပ်မှုပမာဏ သုညအမှတ်’ ‘ကာဗွန်ထုတ်လွှတ်မှုလျော့ချတဲ့စီးပွါးရေး’ စတဲ့ အကြောင်းအရာတွေကို ဟိတ်ကြီးဟန်ကြီး ပြောဆိုဆွေးနွေးနေကြဆဲပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုတော့ ထိုအရေးကိစ္စ ပြောင်းလဲလာမှုမရှိခြင်းနဲ့အတူ တခြား ကြီးကြီးမားမားပြောင်းလဲလာမှုတွေကို ရင်ဆိုင်လာရတော့မှာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ကောက်ပဲသီးနှံတွေ ပမာဏအတော်အတန် ဆုံးရှုံးလာရတော့ပါမယ်။ အရည်ပျော်ကျနေပြီဖြစ်တဲ့ ဂရင်းလန်းက ရေခဲပြင်တွေ အလျင်အမြန်နဲ့ ထပ်မံဆုံးရှုံးလာရပါတော့မယ်။ အချို့နေရာတွေမှာ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် မြင့်တက်လာနေပြီး အချို့နေရာတွေမှာတော့ သဲကန္တာရဖြစ်ထွန်းမှုတွေ စတင်လာနေပါပြီ။ ကမ္ဘာရဲ့ဒေသအတော်များများဟာ သက်ရှိတွေနေထိုင်လို့မရတော့တဲ့ နေရာတွေ ဖြစ်လာပါတော့မယ်။

ဒါပေမယ့် ရာသီဥတုအရေးအတွက်လူငယ်များကွန့်ဖရန့် မှာတော့ သွန်းဘတ်က အဆိုပါအနှစ်ချုပ်မျိုး မပြောခဲ့ပါဘူး။ မီလန်မှာရှိတဲ့ လူထုကို သူမ ပြောခဲ့တာက “ကမ္ဘာ့ရာသီဥတုအရေးအတွက် ကျွန်မတို့တွေက လက်ရှိ လမ်းမှားပေါ်မှာ အရှိန်အဟုန်ပြင်းပြင်းနဲ့ လျှောက်လှမ်းနေကြတာပါ။ ဒါပေမယ့် ကျွန်မတို့အားလုံး လမ်းမှန်ဘက်ကို ပြန်လှည့်ဖို့ သေချာပေါက် ဖြစ်နိုင်ပါသေးတယ်။”

“ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်တွေရဲ့ ‘ဆောင်ရွက်နိုင်တယ် အကောင်အထည်ဖော်နိုင်တယ်’ ဆိုတဲ့ ကတိကဝတ်တွေလိုမျိုး မဟုတ်ပါဘူး။ သူတို့က တကယ်လုပ်ဆောင်ဖို့ ရည်ရွယ်ချက်ရှိတဲ့သူတွေ မဟုတ်လို့ပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ကျွန်မတို့တွေကတော့ အဲ့လိုမဟုတ်ပါဘူး။ ကျွန်မတို့လုပ်နိုင်တယ်လို့ သန္နိဋ္ဌာန်ချမှုဟာ ကျွန်မတို့ တကယ်လုပ်နိုင်လို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။”

သွန်းဘတ်ဟာ ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင်ဆိုသူတွေရဲ့ အပြောသာရှိပြီး လက်တွေ့အကောင်အထည်ဖော်မှုမရှိတဲ့ ရာသီဥတုအရေးဆိုင်ရာ ကတိပေးပြောစကားတွေကို “ဘလာ ဘလာ ဘလာ” ဆိုပြီး လှောင်ပြောင်ခဲ့ခြင်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

ဘာသာပြန် - ရွှေသင်း

Climate Change from A to Z (Elizabeth Kolbert)

My Diary Over the Past Two Weeks Part-2

Life continues…

Another week also meant that my last week had begun, and I couldn’t shake the feeling that time was slipping away too quickly. I kept thinking, ‘I have to leave this Friday, like tomorrow,’ and I felt unsatisfied like I hadn’t had enough time here.

The day started with a new roommate; an old student of this program. She seemed very simple, young and cute, and she would be leading a workshop on healing through art. I had been looking forward to this, having already experienced painting together with my friend in this class before. As we painted silently side by side, I found myself growing deeply attached to her. I realized I was still lingering in the past, and this class and environment were helping me relive and heal those past moments. I thought of my friends, where were they now? What were they doing? It saddened me to know that we would never meet again in this place as we once had. Nothing can happen twice in the same way.

So, at that afternoon, I walked around Asherm, taking photos and reminiscing about the past. I felt disheartened, realizing that back then, I had been so absorbed in spending time with one close friend that I hadn’t truly noticed my surroundings or connected with others. While I had been happy, I also regretted it. This time, I resolved to connect with all my friends and spend my last precious week deeply engaged with them.

In the afternoon session, our teacher showed a documentary about a Yazidi girl named Nadia, who had been attacked and abused by ISIS. The film followed her journey as she sought to raise awareness and call for help from the UN and other organizations for the Yazidi people suffering from genocide. As I watched, I felt an indescribable pain. I was deeply angry and angry at the interviewers who forced her to recount her rape and abuse in painful detail, and angry at the so-called ‘white-collar’ figures who pretended to care about genocide. As a Myanmar citizen, I had experienced similar false hope from these organizations regarding the Rohingya genocide and, later, the military coup in 2021. People were being killed, raped, and had their homes destroyed, yet these organizations did nothing but release statements saying they were ‘concerned’ for Myanmar’s people.

That evening, tears streamed down my face despite my efforts to hold them back in front of the whole class. At dinner, my fellow Myanmar friends and we joked about our own crying, masking our pain with laughter. I noticed that friends from other tables were staring at us in confusion, just moments ago, we had been crying seriously, and now we were laughing loudly as a group. But that is who we are; Myanmar people are strong. No matter the situation, we make jokes, we try to live in the moment, because all our lives, we have lived under oppression, suffering from brutality and hopelessness, with no certainty for the future, not even for tomorrow.

That night, I talked with my roommate, who was an art therapist. As I spoke about my family and my little sister, I suddenly broke down in tears. She listened quietly, and though she didn’t say much, I could feel her warmth and care. Later, I went to the meditation hall to study and read alone as usual, but this time, I also hoped that listening to my friend’s prayers would bring me some relief from my pain. However, there was no one there that night. Around midnight, I lost control and wept silently, alone in the meditation hall, for half an hour. No matter how hard I tried, I couldn’t stop crying. When I finally left, I looked up and noticed the stars shining in the sky. I gazed at them for a few minutes, and somehow, I felt a surge of energy from them. With that, I turned back and walked to my place.

The next morning, I went jogging to relieve my headache. When I returned, my roommate gave me a flower essence to help me relax my overwhelmed feelings. That morning, I felt sleepy and realized that I tend to cope with pain by sleeping. I knew I needed a nap.

That evening, there was a movie session where we watched Dances with Wolves, a film about the Native American Lakota people. During the screening, we laughed, felt shocked, shy, and sad, we experienced a whirlwind of emotions. There were many love-making scenes, which felt strange to watch with friends. Normally, in Myanmar, we would skip such scenes when watching in a group. But this time, we didn’t. And in that moment, I saw the beauty of human connection in love. It made me reflect why is something so natural often hidden and avoided in public discussions, especially for women? Why is talking about sex treated as unrelated to us? I appreciated this environment, where we could acknowledge real things without pretense.

The next day, we had a reflection session on the movie. In the morning class, we discussed how human beings are hurt whether 'by accident, by contagion, or by oppression.' I discussed my family with my friend. We, as Asian people, share similar experiences; children absorb their parents' pain like contagion. After that, the teacher shared an important lesson on 'living a good life' which includes having accurate information, close friendships, good health, healing or release, wishful goals, and bold action, whether alone or together.

This was followed by an afternoon class on Healing with Art. We were asked to connect with nature, and I created a nest that represented myself. When my classmates shared their nests, we wrote messages expressing our feelings for each other. I received so many messages, and surprisingly, most of them aligned with the emotions I had poured into my nest. In my reflection note, I wrote: I found myself in nature again.

On the morning of my last day, I cherished the remaining 12 hours I had with my friends. I knew these moments would never come again in the exact same way, just like the past moments I had already lived. That day, I gave a presentation about my hometown, which I had prepared well, and I felt satisfied. I also delivered my farewell speech. During the farewell moment, some friends told me how much they loved me and thanked me for being with them. That moment made me feel radiant and shy, something I had never experienced in a classroom setting. It made me feel like a Barbie in the movie “Princess Charm School”.

Finally, it was time to say goodbye. I hugged most of my friends, saying, “Goodbye” and “See you” again and again. One of my friends said, “See you next week!” and I was shocked "Umm...?”. Then I realized that the day we would meet again was just a week away, I had lost track of the date. Instead of feeling sad like I usually do when saying goodbyes, I felt happy and hopeful that time by thinking to see them again next week. I noticed that I had grown used to farewells, and I wondered how many more goodbyes I would have to say to my beloved ones in the future.

In the taxi, I reflected on the past two weeks at Asherm; the moment I told the teacher that speaking English carefully made it even harder for me to express myself, and how I later noticed my mindful approach to speaking; my friend’s enthusiastic “Sooooo good!” during dinner; the naughty moments with my naughty friends; my friend’s nightly chants in the meditation center; the friend who disappeared when the crowd became too loud; the friend who loved meditation practice; the friend who found joy in sweeping every day; the classroom assistant friends who were so good at English, noticeably and inspiringly; the little girl-friend who always called me 'romantic girl' after I danced to a K-pop song, she called me 'K-pop girl'; the older Burmese friend who was fluent in Japanese and spoke English with a Japanese accent; the friend who spoke Burmese with a native accent; the friend who, like a carefree child, seemed unbothered by anything; the friend who always looked sleepy; the younger friend who studied all the time; the friend who dressed in her own freestyle way; the laughter of a friend when I sang about her name; the friend who always teased me about being single; the times I sang and danced again and again; my Thai friend excitedly eating Myanmar tea leaf salad; joking with my friends about the male friends during sauna time; eating spicy food in front of my Japanese friends who couldn’t handle even a little spice; enjoying Nepali songs until I could sing along; the debate about whether women should control men in a relationship; singing with my Vietnamese friend; bonding with a friend through painting and sharing my secret; being bitten by countless mosquitoes, and so many other moments, like a dream.

Lost in these memories, I finally fell asleep in the taxi on my way back home and kept dreaming about them until the next morning.

Shwe Thinn